Jak ocieplać trudne miejsca?
Stosowanie najlepszych materiałów nie zapobiegnie uszkodzeniom konstrukcji budynku, jeśli pracom ociepleniowym będą towarzyszyły błędy wykonawcze.
Przy docieplaniu budynków ryzyko popełnienia błędów wykonawczych dotyczy najczęściej tzw. „trudnych” miejsc, czyli stref wymagających od wykonawców większej dokładności i staranności, a także dodatkowych nakładów rzeczowych. Wszelkie niedopatrzenia i niedoróbki znacznie pogarszają bowiem skuteczność eksploatacji ocieplenia, bo zaistniałe „słabe” miejsca natychmiast stają się źródłami ognisk destrukcji. Listę „trudnych” miejsc tworzy specyfika konstrukcji budynku, a ich lokalizacja, wraz z opisem i szczegółowymi rysunkami, powinna być wskazana w dokumentacji projektowej. Jakie są to miejsca?
Strefa podłoża
Podłoże powinno spełniać określone kryteria tolerancji odchyleń powierzchni i krawędzi w połączeniu z tworzącymi je elementami ocieplenia oraz zapewniać wymaganą stabilność i nośność. Powinno też być suche, czyste, pozbawione elementów zmniejszających przyczepność materiałów mocujących warstwę izolacji termicznej (np. łuszczących się starych powłok malarskich) oraz odporne na niekorzystne reakcje chemiczne ze składnikami systemów ociepleń. Podłoża pylące, osypujące się i nadmiernie nasiąkliwe po oczyszczeniu wymagają każdorazowo gruntowania, zgodnie z instrukcją stosowania i zaleceniami dostawcy systemu. Przyklejanie płyt termoizolacyjnych do podłoża (zwłaszcza na elewacjach otynkowanych) muszą poprzedzać próby sprawdzające wytrzymałość spoiny na oderwanie.
Strefa cokołu – listwy startowe
Dla zachowania ciągłości ocieplenia tej strefy stosuje się wyłącznie dopasowane do siebie płyty termoizolacyjne o podwyższonej wytrzymałości na uderzenia i wodę (np. hydroizolacyjne odmiany płyt ze styropianu EPS lub płyty z polistyrenu ekstrudowanego XPS), które pokrywa się warstwą zbrojoną i ewentualnie tynkiem nawierzchniowym. Powierzchnie zewnętrzne tych fragmentów elewacji nie powinny być tynkowane wyprawami mineralnymi (zalecane są powłoki o małej nasiąkliwości lub okładziny ceramiczne).
Przyklejanie płyt
Faza przyklejania płyt do ściany Zaprawę klejącą nakłada się na obrzeża płyt oraz w kilku ich miejscach centralnych metodą plackową albo pasmowo-punktową. W trakcie naklejania należy systematycznie sprawdzać równość powierzchni w pionie i poziomie. Zaprawę wydostającą się poza obrys płyty, w momencie jej dociskania do podłoża, należy dokładnie zebrać kielnią, aby uniknąć tworzenia się tzw. otwartych spoin pionowych, które w niesprzyjających warunkach mogą trwale odwzorować się na powierzchni wyprawy elewacyjnej, a w strefach wewnętrznych kondensować parę wodną. Klejone płyty należy równomiernie dociskać (np. drewnianą pacą o dużej powierzchni). Ewentualne szczeliny wynikające z dopuszczalnych tolerancji płyt termoizolacyjnych wypełnia się klinami wykonanymi z tej samej termoizolacji bądź uszczelnia pianami PUR, względnie masami zalecanymi przez producentów systemów ociepleń. Po zakończeniu tej fazy= prac obowiązuje technologiczna przerwa, aż do uzyskania pełnego związania zaprawy. Dopiero wówczas można przystąpić do kolejnego etapu (szlifowanie podłoża, mocowanie łączników). Pominięcie tego szczegółu prowadzi do wyraźnego zmniejszenia przyczepności mocowanych płyt.Krawędzie elewacjiPłyty wystające poza naroża ścian przycina się dopiero po związaniu kleju (fot. 1). Ich dalsza obróbka wymaga stosowania rozwiązań zalecanych przez systemodawcę. Mogą to być kątowniki ze stali szlachetnej, PVC lub z tzw. siatki pancernej (w tym także wyposażone w siatkę zbrojącą) (rys. 1 i 3). Elementy takie wtapia się za pomocą kielni narożnikowej w nakładaną na materiał termoizolacyjny warstwę zaprawy bądź masy klejącej i wzmacnia dodatkowo siatką zbrojącą (fot. 4).Obróbki blacharskieDetale, jak np. podokienniki, pasy elewacyjne, obróbki attyki itp. powinny mieć stabilną konstrukcję i bezpośrednio chronić określone miejsca przed zawilgoceniem i zaciekami (zapewniać bezpieczne odprowadzanie wody opadowej poza obręb elewacji). Ich powierzchnie powinny zachować zalecane spadki eliminujące powstawanie zastoisk wodnych, a krawędzie zakończone kapinosami (wysunięcia od powierzchni elewacji na odległość ok. 4 cm) – minimalizować ryzyko powstawania zalań i zacieków na ścianach. Wszelkie uszczelnienia styków izolacji termicznej z elementami wykonanymi z materiałów o innej rozszerzalności termicznej powinny być wykonane z użyciem przeznaczonych do tego celu kitów lub taśm uszczelniających, zgodnie z projektem lub zaleceniami producenta systemu. Miejsca styków ocieplonej ściany elewacyjnej z obróbkami powinny być doszczelniane przed przypadkowym zawilgoceniem.
Montaż
Montaż ocieplenia na ścianie poprzedza wyznaczenie wysokości cokołu, co nie jest regułą, bo stosowane są też rozwiązania wykorzystujące płytę cokołową (stanowić ją może np. zamocowana do powierzchni ściany, fundamentowa termoizolacyjna płyta XPS wychodząca ponad powierzchnię gruntu (fot. 1–3) i zachowująca projektowany dystans od podstawy). Po wyznaczeniu wysokości cokołu na obrysie jego górnej krawędzi, na ścianie, mocuje się po wypoziomowaniu listwy startowe (początkowe) stanowiące dolne wykończenie ocieplenia (rys. 1). Nierówne podłoże niweluje się systemowymi podkładkami wyrównawczymi (zapobiegają wichrowaniu listwy, co mogłoby sprawiać kłopoty z utrzymaniem równej płaszczyzny ocieplenia). Na łączeniach końców listew pozostawia się technologiczne przerwy dylatacyjne (2–3 mm) lub wstawia specjalne elastyczne nakładki przejmujące naprężenia termiczne.Szczeliny dylatacyjneDylatacje na ścianach elementów budynku lub między przyległymi budynkami wymagają wykonania szczeliny dylatacyjnej w przylegającej do nich warstwie ocieplenia. Można to uczynić na dwa sposoby:
1. Z użyciem systemowego profilu dylatacyjnego ściennego lub narożnego (rys. 2), który tworzą dwa kątowniki połączone elastyczną taśmą, a wydłużenie ich boków stanowi zatapialna siatka. Przed montażem w materiale ocieplającym (ponad szczeliną w murze) wycina się pionową bądź poziomą szczelinę o określonej szerokości (ok. 15 mm) i wyrównuje jej krawędzie, zdzierając (zeszlifowując) z nich warstwę materiału ociepleniowego na grubość montowanego kątownika profilu, warstwy nakładanej zaprawy i szerokość profilu dylatacyjnego (pas ok. 20 cm). Taśmę elastyczną wsuwa się do szczeliny, zaś kątowniki wraz z paskami z siatki zbrojącej nakłada na oprofilowane naroża płyt, po czym zaprawą klejącą wtapia w system. Na tym etapie (aby nie zabrudzać szczeliny profilu dylatacyjnego zaprawą) wsuwa się w nią wąski pasek styropianu, który później (po zatarciu profilu) należy usunąć.
2. Bez użycia profili – można to zrobić wyłącznie według sposobu podanego w dokumentacji projektowej (projektant musi zamieścić opis wraz ze szczegółowymi rysunkami).Łączenia płyt ociepleniowych na ścianie Do mocowania należy stosować jedynie płyty nieuszkodzone (pełne i ich połówki) bez wyszczerbień, wgnieceń i połamań. Mocowane na ścianie płyty muszą na całej swej bocznej powierzchni bardzo dokładnie do siebie przylegać. Aby na bieżąco sprawdzać równość przyklejanych płyt, na ścianie rozpina się sznurki traserskie w pionie i poziomie (odchyłki narzucają konieczność odpowiedniego przygotowania płaszczyzny). Każdą płytę z warstwą zaprawy klejącej przyciska się do ściany dłuższym bokiem w poziomie i lekko przesuwa, aby skutecznie rozprowadzić klej i dociąga ją do krawędzi płyt naklejonych wcześniej. Zamontowane listwy startowe zachowują ciągłość dobrego poziomowania przyklejanych elementów. Płyty w rzędach poziomych mocuje się „na mijankę”, aby spoiny pionowe między nimi w sąsiednich rzędach nie nachodziły na siebie (zalecane przesunięcie krawędzi pionowych to co najmniej 15 cm). Pionowe i poziome spoiny przy wyklejaniu otworów ościeży nie mogą pokrywać się z ich krawędziami (w takich miejscach mogłyby się pojawić pęknięcia spowodowane naprężeniami wynikającymi z przenoszonych przez nadproża obciążeń oraz wadliwie osadzonej stolarki okiennej i drzwiowej). W tej fazie pozostawia się niewielką szczelinę dylatacyjną między systemem a ościeżnicą, którą wypełni elastyczny kit uszczelniający lub właściwy profil wykończeniowy z przymocowaną siatką szklaną, wywiniętą poza ocieplenie ościeży. W narożach budynku nie zaleca się stosowania mniejszych odcinków niż połowa płyty; ich boczne krawędzie dla poszczególnych rzędów również powinny się mijać. Strefy połączeń dwóch rodzajów izolacji termicznych (np. płyty z wełny mineralnej i styropianu) wymagają wykonania podwójnego zbrojenia siatką. Staranność ułożenia płyt izolacji decyduje o estetyce ocieplenia. Ich powierzchnie po naklejeniu powinny tworzyć równą płaszczyznę (bez poziomych i pionowych uskoków). Wszelkie pozostawione nierówności wymagają dokładnego zeszlifowania.
Ościeża okien i drzwi
Prace przy ocieplaniu stref zewnętrznych powierzchni ościeży wymagają od wykonawcy zachowania szczególnej staranności,aby w późniejszej eksploatacji budynku zminimalizować zjawisko przemarzania ścian w tych miejscach, a także ich pleśnienia od wewnątrz. Projekt techniczny musi precyzować dobór materiałów i sposób wykonania robót. Warto tu korzystać z gotowych rozwiązań producentów systemów ociepleniowych. Aby ocieplenie tych stref zostało wykonane poprawnie, płyty izolujące elewację muszą nachodzić na boczne krawędzie płyt ocieplających ościeża. Zaleca się stosowanie stolarki o szerszych ościeżnicach i/lub wykonanie termoizolacji tej strefy z materiałów o niższym współczynniku przewodzenia ciepła λ. Dobrym rozwiązaniem w pracach ociepleniowych może być połączenie ocieplenia budynku z wymianą stolarki okiennej i drzwiowej.Płyty balkonów i loggiiNależy stosować kompleksowe rozwiązania chroniące takie konstrukcje przed destrukcyjnymi wpływami środowiska. Płyty balkonowe nie mogą przewodzić ciepła, dlatego tak ważny jest właściwy dobór materiałów, staranny projekt ocieplenia newralgicznych miejsc oraz skuteczne wykonanie wszystkich etapów poprzedzających roboty ociepleniowe. Najskuteczniejszą metodą zapobiegającą powstawaniu mostka termicznego jest ocieplenie płyty balkonowej/ loggi od wewnątrz budynku lub/i obustronne ocieplenie takiej płyty na całej jej długości (fot. 2 i 3). Docieplanie tych stref elewacji sprowadza się do ocieplenia spodnich płaszczyzn płyt balkonowych oraz boków, bo ich górne płaszczyzny ociepla się już w innych systemach. Płyty izolacyjne na złączach powierzchni płyty balkonowej powinny mieć krawędzie wyfazowane, co minimalizuje występowanie mostków termicznych. Starannie muszą być wykonane wszelkie obróbki blacharskie na płycie balkonu, odpowiednio zabezpieczone miejsca styku ze ścianą i stolarką balkonową, ułożone izolacje przeciwwilgociowe posadzki na płycie balkonowej oraz strefy konstrukcji balustrad. Izolacje cieplne powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz przed wilgocią. Przed rozpoczęciem zasadniczych prac ociepleniowych konieczne może być odsunięcie bocznych krawędzi balustrad loggii i balkonów od miejsc pierwotnych na odległość umożliwiającą swobodne przyklejenie styropianu i wykonanie wyprawy (przy ocieplaniu ścian styropianem grubości 8 cm odległość ta nie powinna być mniejsza niż 10 cm). Błędem jest „zatapianie” w izolacji części balustrady, bo skutkuje to np. rdzawymi zaciekami korodującej stali widocznymi na płycie i zachodzącymi na ocieploną elewację, a także uszkodzeniami posadzki płyty balkonowej spowodowanymi wilgocią podciekającą pod hydroizolację itp.
Kotwienie termoizolacji
Klejenie płyt do podłoża bez kotwienia prowadzi się na bieżąco. Wspomagające je kotwienie zwiększa bezpieczeństwo przylegania płyt do podłoża, jednak czynność tę można wykonać dopiero po całkowitym związaniu zaprawy (zwykle po 24 godz. od przyklejenia). Kotwienie bezpośrednio po przyklejeniu jest niewskazane ze względu na ryzyko występowania naprężeń osłabiających przyczepność zaprawy klejącej do podłoża, wywołanych przez siły docisku łączników. Rodzaj, liczbę łączników i ich rozmieszczenie powinien określać projekt techniczny lub wybrany system ocieplenia na podstawie przewidywanych obliczeniami obciążeń, strefy obciążenia wiatrem, wysokości i miejsca wbudowania łącznika oraz rodzaju podłoża. Przy ich montażu należy zachować ostrożność, aby nie uszkodzić struktury izolacji. Talerzyki łączników powinny być zlicowane z powierzchnią płyt termoizolacyjnych, aby wykluczyć niebezpieczeństwo odwzorowania się ich kształtów na elewacji. Przy ocieplaniu elewacji płytami styropianowymi w budynkach jednorodzinnych nie ma potrzeby stosowania łączników (wystarczy klejenie). Kotwienie wspomaga jednak stabilność ocieplenia na słabszych podłożach i w obrębie narożników budynku. Płyty fasadowe z wełny mineralnej kotwi się do podłoża niezależnie od warunków mocowania, wyjątkiem są płyty lamelowe, które w uzasadnionych sytuacjach nie muszą być kotwione na budynkach niskich (wystarczy klejenie). Główki zakotwionych metalowych trzpieni należy zabezpieczać plastikowymi kapturkami ochronnymi (izolacja mostków termicznych). Rodzaj łączników dobiera się w zależności od charakteru podłoża. Do betonu i cegły pełnej można na przykład stosować łączniki wbijane, z kolei pustaki ceramiczne i gazobeton wymagają stosowania łączników wkręcanych.Warstwa zbrojona – siatki zbrojąceSiatki zbrojące (mające aprobatę techniczną) chronią ocieplenie przed uszkodzeniami wynikającymi z naprężeń termicznych i amortyzują uderzenia. Zbrojenie można wykonać najwcześniej po upływie 24 godzin od zakończeniu fazy naklejenia płyt termoizolacyjnych do podłoża. Prace najlepiej rozpoczynać od osadzenia kątowników ochronnych na narożnikach budynku i krawędziach otworów, a także od obróbek ościeży. W narożach otworów stolarki okiennej przykleja się, pod kątem 45° do ich krawędzi, wzmacniające pasy siatki. Odpowiednio przycięte pasy nakleja się niezwłocznie na równomiernie rozprowadzoną na płycie izolacyjnej warstwę zaprawy i szpachluje na gładko (fot. 6). Siatki na złączach układa się na zakładki (fot. 5), co zapewnia wytrzymałość mechaniczną ciągłości ocieplenia. Szczególnie starannie zbroi się siatką miejsca o podwyższonych wymaganiach konstrukcyjnych i eksploatacyjnych (fot. 7). Nie można kleić siatek na styk, bo w takich połączeniach mogą pojawiać się spękania podłoża. Należy przestrzegać wymaganej w instrukcjach zasady wklejania skośnego paska siatki nad narożami ościeży oraz drugiej warstwy siatki w poziomie parteru budynku, do wysokości około 2 m. Podczas zbrojenia należy pamiętać, aby wszystkie zakończenia ocieplenia przy cokole oraz brzegi ocieplenia układanego tylko dla ścian szczytowych były owinięte siatką, co jest niezbędne dla lepszego połączenia z podłożem i ochrony przed oderwaniem. Dokładność wykonania tej czynności wpływa na jakość ocieplenia. Płaszczyzny wklejonej siatki muszą być równe i gładkie. Ewentualne niedokładności można następnego dnia zeszlifować papierem ściernym. Przed nałożeniem zbrojenia należy obowiązkowo przeszlifować pożółkłe i pylące powierzchnie płyt styropianowych, które były wystawione na długotrwałe działanie promieniowania UV.
Połączenia dachowe
Znaczne trudności przy ocieplaniu stref attyk i zadaszeń wynikają z obecnych w tych miejscach liniowych mostków termicznych oraz konieczności zachowania wentylacji budynku. Specyfika takich przypadków wynika z indywidualnego charakteru każdego ocieplanego obiektu, dlatego obowiązkowo ten szczegół konstrukcyjny musi być rozrysowany i opisany w dokumentacji projektowej zarówno dla budynków modernizowanych, jak i nowo wznoszonych. Przed przystąpieniem do robót należy zdemontować systemy odprowadzania wód opadowych (rynien, rur spustowych) oraz inne urządzenia techniczne umocowane na elewacji (głównie instalacje odgromowe). Przy ich ponownym zamocowaniu musi być uwzględniony wymóg eliminowania mostków cieplnych. W rozwiązaniach ociepleń stref elewacji sąsiadujących ze stropodachami wentylowanymi należy przewidzieć wymóg prawidłowej wymiany powietrza (aby unikać przypadków kondensacji pary wodnej w strefie stropodachu, np. z powodu niewystarczającej powierzchni otworów wentylacyjnych).Miejsca zagrożone występowaniem mostków termicznych Wyszczególnienie wszystkich takich miejsc jest niemożliwe, bo każde wynika z indywidualnego charakteru konstrukcji ściany. Dotyczą one głównie połączeń płyt stropowych ze ścianą, stref okiennych, balkonów, ale mogą też wiązać się z przeróbkami naruszającymi ciągłość ocieplenia (montaż rolet i markiz, systemów klimatyzacyjnych, anten satelitarnych, drabinek dachowych, instalacji odgromowych, mocowania rynien, billboardów, szyldów, tabliczek informacyjnych, zawiesi reklam itp.). Takie miejsca wymagają odrębnych zabezpieczeń.Wyprawy i farby elewacyjnePrace tynkarskie i malarskie prowadzi się na technologicznie utwardzonej i oczyszczonej powierzchni warstwy zbrojonej (czas jej wiązania zależy od wielu czynników, np.: ilości wody zarobowej, temperatury, wilgotności powietrza, nasłonecznienia i stopnia wietrzności – jednak nie wcześniej niż po 48 godzinach). Zlekceważenie uwarunkowań pogodowych w fazie robót wykończeniowych pogarsza jakościowo końcowy rezultat prac. Nie wolno mieszać różnych rodzajów tynków i farb ze względu na nieprzewidywalne skutki. Sposób nakładania wyprawy bądź farby oraz warunki ich stosowania zawarte są w instrukcjach fabrycznych.Uwagi końcowePrzed rozpoczęciem prac ociepleniowych powinny być zakończone wszelkie roboty dachowe (aby nie narażać elewacji na ewentualne zacieki i nie dopuszczać do przenikania wody do wnętrza termoizolacji), a także „mokre” prace budowlane prowadzone wewnątrz obiektu (tynkowanie ścian, wylewanie posadzek itp.). Należy również zachować przerwę technologiczną niezbędną do ich osuszenia. Często bowiem wykonawcy, chcąc zapewnić sobie front robót, idą na skróty i najpierw montują okna oraz ocieplenie, a prace wykończeniowe wewnątrz pozostawiają na okres zimowy. Tym sposobem wprowadzane do konstrukcji budynku w trakcie prac wykończeniowych olbrzymie ilości wody technologicznej nadmiernie nawilgacają ściany zewnętrzne i przenikają do warstw systemu ocieplającego elewację. Należy również zadbać o zachowanie odpowiednich warunków przechowywania wyrobów na placu budowy oraz przestrzegać zalecanych warunków pogodowych w fazie prowadzenia prac. Produkty zawierające cement wymagają zabezpieczenia przed bezpośrednim działaniem deszczu, zaś zawierające wodę – ochrony przed mrozem i podwyższonymi temperaturami. Robocza temperatura powietrza i podłoża powinna zawierać się w przedziale od +5° do +25°C. Przy nakładaniu wypraw elewacyjnych należy unikać bezpośredniego działania słońca, opadów atmosferycznych, mgieł i mżawki, a także silnych wiatrów.