Jak zabezpieczyć się przed czadem. Czujniki CO

Od kilku lat straż pożarna prowadzi kampanię informacyjno-edukacyjną pod hasłem „Nie dla czadu”. Celem tej akcji jest przede wszystkim uświadamianie niebezpieczeństw związanych z tlenkiem węgla oraz działania edukacyjne pokazujące, jak – w prosty sposób – zapobiegać zatruciom czadem.

Warto nadmienić, że w Polsce w wyniku zaczadzenia co roku umiera kilkadziesiąt osób, a tysiące są systematycznie podtruwane, nie łącząc objawów zmęczenia, bólu głowy, czy też osłabienia, ze stałym pozostawaniem pod wpływem tego niezwykle groźnego gazu.

Właściwości tlenku węgla i sposób, w jaki dostaje się on do organizmu

Tlenek węgla (popularnie nazywany czadem) jest bezwonnym, bezbarwnym, niemającym smaku, silnie trującym gazem o zbliżonej gęstości do powietrza. Łatwo się z nim miesza i rozprzestrzenia. Jest bardzo niebezpieczny ze względu na silne i skryte działanie toksyczne. Dostaje się do organizmu przez układ oddechowy i wiąże z hemoglobiną tworząc związek niezdolny do przenoszenia tlenu. W efekcie następuje zaburzenie dystrybucji tlenu dostarczanego przez krew do organizmu. Kończy się to poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka.

Dlaczego tlenek węgla jest tak groźny?

Zatrucie tlenkiem węgla w początkowej fazie jest bardzo podobne do objawów grypy (z wyłączeniem gorączki) lub infekcji przewodu pokarmowego, co często prowadzi do mylnej diagnozy i niewłaściwego sposobu leczenia.

Tlenek węgla jest trucizną kumulującą się w organizmie. Przebywanie przez dłuższy czas w pomieszczeniach o nawet niskim stężeniu tlenku węgla, może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie. Przy dużej koncentracji CO, śmiertelne zatrucie może nastąpić choćby w ciągu kilku minut. Dlatego tak ważna jest prawidłowa ochrona przed czadem.

Jakie są objawy zatrucia tlenkiem węgla?

We wczesnej fazie występuje osłabienie, niepokój, tętniący ból i zawroty głowy. W miarę upływu czasu pojawia się także senność, apatyczność, utrata świadomości, zaburzenia oddychania i orientacji, przyspieszenie czynności serca, zaburzenia rytmu serca, a nawet uszkodzenie mięśnia sercowego. Następstwem ostrego zatrucia może być nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, niewydolność wieńcowa, zawał serca albo nawet śmierć.  Jeżeli odczuwamy jakiekolwiek symptomy mogące świadczyć nawet o lekkim zatruciu tlenkiem węgla, powinniśmy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Jak powstaje tlenek węgla?

Tlenek węgla powstaje w wyniku niepełnego spalania takich paliw jak gaz, olej, benzyna, nafta, propan, drewno, węgiel czy olej napędowy. Do niepełnego spalania dochodzi wówczas, gdy brakuje odpowiedniej ilości tlenu, potrzebnego do całego procesu. Może to wynikać np. z braku dopływu świeżego (zewnętrznego) powietrza do urządzenia, w którym następuje spalanie albo z powodu zanieczyszczenia, zużycia lub złej regulacji palnika gazowego, albo też z przedwczesnego zamknięcia paleniska pieca lub kuchni.

Warto wiedzieć, że do prawidłowego spalenia 1 m³ gazu ziemnego potrzeba ok. 9 m³ świeżego powietrza. Sam tylko piecyk łazienkowy zużywa średnio 2-3 m³ gazu na godzinę, co oznacza, że przez pół godziny jego pracy (np. w czasie kąpieli) musimy dostarczyć do pomieszczenia ok. 10-15 m³ powietrza. W przypadku małych łazienek, a takie w większości są standardem w naszym budownictwie, oznacza to konieczność co najmniej dwukrotnej wymiany całego powietrza w pomieszczeniu, w trakcie jednej kąpieli!

Niebezpieczne źródła tlenku węgla

Najczęstszymi źródłami tlenku węgla są nieprawidłowo zamontowane, rozregulowane lub niewłaściwie użytkowane gazowe urządzenia do podgrzewania wody, przenośne gazowe / naftowe ogrzewacze pomieszczeń, biokominki, kominki na gaz lub drewno, piece kaflowe, kuchnie gazowe / węglowe, zablokowane lub nieszczelne przewody kominowe.

Źródłem tlenku węgla może być również samochód pozostawiony z uruchomionym silnikiem w garażu, agregat prądotwórczy, grill na gaz i węgiel, użytkowany w zamkniętym pomieszczeniu lub w pobliżu otwartych okien lub drzwi.

Jak zabezpieczyć się przed czadem?

Sposoby na uniknięcie zatrucia tlenkiem węgla są bardzo proste. Do zatruć dochodzi wówczas, gdy nie są przestrzegane podstawowe zasady bezpieczeństwa. Aby zminimalizować możliwość wydzielania się tlenku węgla należy korzystać wyłącznie ze sprawnych technicznie urządzeń oraz regularnie sprawdzać prawidłowość ich działania.

Nie wolno zasłaniać otworów nawiewnych i kratek wentylacyjnych. Należy systematycznie sprawdzać ciąg powietrza np. przez przykładanie kartki do kratki wentylacyjnej (jeśli nic nie zakłóca wentylacji, kartka powinna przywrzeć do kratki), często wietrzyć pomieszczenia, w których odbywa się proces spalania (kuchnie, łazienki wyposażone w termy gazowe z otwartą komorą spalania).

Przy instalacji urządzeń i systemów grzewczych należy korzystać wyłącznie z usług wykwalifikowanego instalatora. Działania prewencyjne powinny polegać również na regularnym sprawdzeniu szczelności wewnętrznych instalacji gazowych, przewodów kominowych oraz kanałów nawiewnych. Niezależnie od wykonywania ww. czynności zaleca się zamontowanie w pomieszczeniach mieszkalnych certyfikowanych czujników tlenku węgla. Są one jedynymi skutecznymi urządzeniami, dzięki którym można wykryć obecność CO w pomieszczeniu.

Na co zwracać uwagę przy zakupie czujnika?

Przede wszystkim powinniśmy sprawdzić, czy czujnik jest oznakowany znakiem budowlanym B

Zgodnie z nowymi przepisami w pomieszczeniach mieszkalnych mają prawo być montowane (trwale na ścianie lub na suficie) wyłącznie czujniki tlenku węgla oznaczone znakiem budowlanym B, spełniające normę PN-EN 50291-1:2018-06.

Przykład oznaczenia czujników czadu znakiem budowlanym B.  Fot. Aisko / Kidde

Znak budowlany B powinien być umieszczony w sposób widoczny, czytelny i trwały bezpośrednio na obudowie czujnika oraz dodatkowo w dokumentacji dołączonej do urządzenia. Czujników bez takiego oznaczenia nie powinno się kupować. 

Co ważne, nie należy sugerować się wyłącznie ceną urządzenia. Podejmując decyzję o zakupie trzeba mieć świadomość, że każdy czujnik CO ma ograniczony czas działania (okres eksploatacji), po upływie, którego musi zostać wymieniony. Nie ma na rynku czujników czadu działających wiecznie. Zazwyczaj czas eksploatacji tańszych czujników nie jest dłuższy niż 3 lata, co oznacza, że w porównywalnym okresie trzeba będzie je wymieniać dwu-, a nawet trzykrotnie częściej niż markowe produkty, których czas działania wynosi 7 lub 10 lat. 

Ważną wskazówką dla kupującego może być okres gwarancji, jaki producent udziela na urządzenie. Zwykle wynika on z okresu eksploatacji czujnika. W chwili obecnej standardem jest 7-letnia gwarancja, jednak najlepsze czujniki mają 10-letnią gwarancję. Pamiętajmy, aby sprawdzić, czy gwarancją objęty jest sensor a w przypadku, gdy czujnik zasilany jest przez wbudowaną, niewymienną baterię, czy gwarancja obejmuje, również wbudowane źródło zasilania. 

Kupując czujnik należy zwrócić uwagą na sposób jego zasilania. Obecnie największą popularnością cieszą się czujniki zasilane z baterii. Z punktu widzenia użytkownika jest to najwygodniejsze rozwiązanie. Zasilanie bateryjne umożliwia prosty i szybki montaż czujnika w optymalnym miejscu w pomieszczeniu oraz zapewnia ochronę, także w przypadku zaniku napięcia w sieci. 

Nowością na rynku są czujniki zasilane z wbudowanej baterii niewymagającej wymiany ani ładowania  w całym 10-letnim okresie pracy urządzenia! Pomimo, że cena ich jest wyższa, to niskie koszty eksploatacji (nie musimy kupować baterii) z nawiązką zrekompensują nam nakłady poniesione na ich zakup. Dodatkowo zużywając mniej baterii dbamy o środowisko. 

W przypadku wyboru czujników z zasilaniem sieciowym należy wziąć pod uwagę fakt, że długość kabla zasilającego oraz lokalizacja gniazdka ogranicza nam obszar, w którym można zamontować czujnik. Powinniśmy również pamiętać, że czujniki zasilane z sieci nie będą działały w przypadku awarii zasiania, a wtedy statystycznie mamy do czynienia w największą liczbą zaczadzeń.

W jakich pomieszczeniach powinien być zamontowany czujnik CO?

Czujnik tlenku węgla powinien być zamontowany w każdym pomieszczeniu, w którym znajdują się urządzenia emitujące spaliny.  Dodatkowe czujniki powinny być zainstalowane w pomieszczeniach, w których spędzamy dużo czasu np. w salonie, pokoju dziennym i we wszystkich sypialniach. Zalecane jest to zwłaszcza w sytuacji, gdy osoby przebywające w tych pomieszczeniach – ze względu na ich położenie –  mogą nie usłyszeć sygnalizacji alarmowej czujnika uruchomianego w innej części budynku.

Na jakiej wysokości montujemy czujniki tlenku węgla?

Wytyczne odnośnie do montażu czujników tlenu węgla zależą od tego, czy w pomieszczeniu mamy potencjalne źródło tlenku węgla, czy też nie.

Pomieszczenia z urządzeniem spalającym paliwo

Jeżeli w pomieszczeniu jest urządzenie z otwartą komorą spalania, które emituje spaliny np. piecyk gazowy, kominek, biokominek, zaleca się montaż czujnika na ścianie lub suficie ze względu na fakt, że tlenek węgla będący częścią ciepłej mieszaniny gazów ma tendencję do unoszenia się do momentu, aż ulegnie ochłodzeniu. 

Montaż na ścianie

W przypadku montażu na ścianie czujnik należy umieścić w odległości od 1 do 3 m (mierzonej w poziomie) od urządzeń, które mogą być potencjalnym źródłem emisji tlenku węgla, powyżej górnej krawędzi drzwi i okien, możliwie blisko sufitu, jednak nie bliżej niż 150 mm, aby uniknąć jego instalacji w tzw. "martwej strefie", w której jest ograniczona cyrkulacja powietrza.

Montaż na suficie

W przypadku montażu na suficie, czujnik powinien znajdować się co najmniej 300 mm od ściany, żeby uniknąć montażu w tzw. "martwej strefie”. 

Pomieszczenia bez urządzenia spalającego paliwo

Jeżeli czujnik CO ma być zamontowany w pomieszczeniu, w którym nie ma urządzenia emitującego spaliny lub w pomieszczeniach znajdujących się z dala od ww. urządzeń, powinien on znajdować się względnie blisko „strefy oddychania” tj. na wysokości dróg oddechowych. Na przykład w sypialni czujnik czadu możemy postawić na szafce nocnej lub zamontować na ścianie na wysokości ok. 1 metra od podłogi. Natomiast na korytarzu czujnik CO możemy zamontować np. na ścianie na wysokości ok. 1.5 -1.7 metra od podłogi. 

Gdzie nie należy montować czujników?

Czujników czadu nie należy umieszczać w pobliżu okien, drzwi, klimatyzatorów, wentylatorów sufitowych oraz innych urządzeń wymuszających burzliwy przepływ powietrza, oraz w miejscach, w których urządzenia byłyby narażone na nadmierne działanie kurzu, brudu, tłuszczu lub chemikaliów. Czynniki te mogą zakłócić prawidłowe działanie sensora lub całkowicie go zablokować. W pobliżu czujnika nie należy używać środków polerujących i czyszczących na bazie związków organicznych, perfum lub aerozoli w sprayu, zmywacza do paznokci, czy też odświeżaczy powietrza.

Podsumowanie

Powinniśmy uświadomić sobie jak niewiele tak naprawdę potrzeba, by każdy z nas mógł poczuć się bezpiecznej w swoim mieszkaniu lub domu. Warto podejmować odpowiednie kroki, aby zapewnić sobie i swoim bliskim pełne bezpieczeństwo. Montaż czujników tlenku węgla jest pierwszym krokiem do zapewnienia podstawowej ochrony przeciwpożarowej.

W celu ograniczenia liczby pożarów oraz ich skutków, należy dodatkowo wyposażyć mieszkanie w czujki dymu, czujniki gazu ziemnego oraz podręczny sprzęt gaśniczy, taki jak gaśnice oraz koce gaśnicze. W porównaniu z nakładami jakie ponosimy na zakup mieszkania, czy też budowę domu jest to niewielka inwestycja, która nie tylko podnosi komfort i bezpieczeństwo domowników, ale również chroni ich mienie.