Czym jest dla Ciebie toaleta?
Czym jest dla Ciebie toaleta? fot. Geberit
Pomieszczenia domowe nie są sobie równe. Najważniejsze to kuchnia, pokój i łazienka, co odpowiada poszczególnym potrzebom: jedzenie – spanie – higiena i pielęgnacja. Ale jeśli spojrzymy na pomieszczenia domowe przez pryzmat nazewnictwa, to okazuje się, że ani kuchnia, ani stryszek ani nawet piwnica nie doczekały się takiego bogactwa synonimów co niepozorna… toaleta. Co więcej, to właśnie ona ma swój specjalny dzień. 19 listopada obchodzimy bowiem Światowy Dzień Toalet.
Zobacz także
Rejs Spółka z o.o. Zjedz Francuskie Śniadanie z REJS
Wyborna kawa, kruche pieczywo, aromatyczne sery, a do tego prezentacja najlepszych systemów i akcesoriów meblowych – tak w skrócie wygląda program Francuskich Śniadań REJS. Kolejna runda wyjątkowych spotkań...
Wyborna kawa, kruche pieczywo, aromatyczne sery, a do tego prezentacja najlepszych systemów i akcesoriów meblowych – tak w skrócie wygląda program Francuskich Śniadań REJS. Kolejna runda wyjątkowych spotkań organizowanych w punktach handlowych marki i u jej autoryzowanych dystrybutorów rusza już na początku marca i potrwa do końca miesiąca. Nie przegap ich!
Redakcja Roślinne symbole Wielkanocy
Tworząc wiosenne dekoracje i kupując kwiaty na wielkanocny stół warto uzupełnić wiedzę i zrozumieć skąd wzięły się niektóre tradycje. Co właściwie oznaczają bazie w palmie i który kwiat najlepiej podkreśli...
Tworząc wiosenne dekoracje i kupując kwiaty na wielkanocny stół warto uzupełnić wiedzę i zrozumieć skąd wzięły się niektóre tradycje. Co właściwie oznaczają bazie w palmie i który kwiat najlepiej podkreśli uroczystość tych Świąt?
Redakcja news Dlaczego warto wziąć udział w konkursie International VELUX Award?
Polscy studenci już pięciokrotnie wygrywali nagrody w międzynarodowym konkursie International VELUX Award. Rejestracja do bieżącej edycji upływa 14 kwietnia. Dlaczego warto stanąć do rywalizacji w tym...
Polscy studenci już pięciokrotnie wygrywali nagrody w międzynarodowym konkursie International VELUX Award. Rejestracja do bieżącej edycji upływa 14 kwietnia. Dlaczego warto stanąć do rywalizacji w tym prestiżowym konkursie? Co oznacza dla studentów nagroda przyznana przez światowej sławy jury? Opowiedziały o tym laureatki poprzedniej edycji – Zuzanna Sazonow i Aleksandra Pytka, studentki Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej.
Z okazji Światowego Dnia Toalet poprosiliśmy językoznawcę, doktora Konrada Szamryka o przybliżenie etymologii i historii słowa „toaleta” oraz innych nazw jednego z pomieszczeń w domu. Ekspert jest glottodydaktykiem, adiunktem na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Pracował m.in. na Uniwersytecie w Stambule oraz w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Jest także lektorem języka polskiego jako obcego ora autorem książek, materiałów do nauczania języka polskiego jako obcego oraz ponad czterdziestu artykułów naukowych.
We współczesnej polszczyźnie wyraz „toaleta” ma aż 6 znaczeń – tyle przynajmniej podaje Wielki słownik języka polskiego. To nie tylko pomieszczenie, do którego udajemy się za potrzebą, ale też urządzenie z deską i pokrywą, czyli po prostu sedes. Kolejne sensy tego słowa są rzadsze i raczej ograniczone do polszczyzny nieco bardziej wyszukanej, dlatego też w słowniku opatrzono je kwalifikatorem „książkowy”. To ogół czynności związanych z dbaniem o higienę i dobry wygląd (wykonać poranną toaletę, robienie toalety zajmuje komuś dużo/mało czasu); stolik z szufladkami i lustrem, przy którym panie mogą się malować i czesać; czy elegancki ubiór kobiecy, przeznaczony na szczególne okazje (przywiozła ze sobą balową toaletę, dziewczęta miały strojne toalety). Toaleta to także miejsce na jakimś terenie, gdzie załatwiają się zwierzęta (toaleta dla psów, toaleta dla zwierząt). Mamy więc słowo wieloznaczne, a jednocześnie przynależne do różnych rejestrów polszczyzny – neutralnego, ale też erudycyjnego.
Krótka historia słowa „toaleta”
Co ciekawe, dziś właśnie te rzadziej występujące znaczenia wiążą się najsilniej z etymologią zapożyczonego z języka francuskiego słowa (fr. toilette). Toaletą nazywano rozkładaną na stole tkaninę, na której rozstawiano przybory toaletowe. Później wyraz ten zaczął być także używany na określenie strojenia się, przygotowywania do wyjścia. Z czasem toaleta stała się synonimem stroju, ubrania, zwykle eleganckiego. Dopiero w XIX w., a więc stosunkowo najpóźniej, toaleta zaczęła oznaczać mycie się i czyszczenie.
Światowy Dzień Toalet
Przez ostatnie dwa stulecia rola toalety w codziennym życiu znacząco wzrosła, tak iż już na początku XXI w. doczekała się własnego święta – Światowego Dnia Toalet. W 2001 r. w Singapurze powołano Światową Organizację Toaletową, World Toilet Organisation (WTO), która podjęła się prowadzenia walki o podwyższanie standardów ubikacji na całym świecie ze szczególnym uwzględnieniem szaletów publicznych. W wyniku tych działań w 2013 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło projekt A/67/L.75 „Urządzenia sanitarne dla wszystkich” i rezolucją A/RES/67/291 wyznaczyło na 19 listopada oficjalne święto. Obchody koordynuje UN-Water we współpracy z rządami krajów i zainteresowanymi stronami.
Kłopotliwy deficyt
Popularność to jedno, a dostępność – to drugie. Na tym polu wciąż jest wiele do zrobienia, dlatego firma Geberit z zaangażowaniem podejmuje się działań mających na celu poprawę warunków sanitarnych i dostępności toalet w przestrzeni publicznej. Jednym z najważniejszych przedsięwzięć jest konkurs KOŁO na projekt toalety publicznej, w którym swoje pomysły mogą zaprezentować młodzi architekci oraz studenci kierunków architektonicznych. Zadaniem w tegorocznej, 23. edycji konkursu „Projekt Łazienki 2021” było zaprojektowanie budynku z funkcją toalety w Tatrzańskim Parku Narodowym. Uczestnicy zgłosili 178 koncepcji – najlepszą, zarówno w warstwie projektowej, jak i opisowej wybierze jury, w którym zasiadają eksperci i autorytety z branży. Laureatów poznamy 29 listopada 2021 r.
Nowoczesne funkcje i komfort
O ważnej roli toalety we współczesnym życiu przekonuje nie tylko jej znacząca nobilitacja na przestrzeni wieków, ale też bogata oferta dostępnych na rynku modeli misek WC z zaawansowanymi technologicznie możliwościami, jak np. funkcja mycia. Stąd w języku pojawiła się nowa nazwa – toaleta myjąca. Pojęcie to zawdzięczamy Japończykom, którzy słyną m.in. ze szczególnej dbałości o higienę intymną. W Japonii istnieją dwa rodzaje ubikacji – tradycyjna kucana, nadal powszechna w publicznych toaletach, oraz ta w stylu zachodnim, która upowszechniła się po II Wojnie Światowej. W tych ostatnich stosowane jest połączenie muszli klozetowej z bidetem, zwane popularnie washletem. W zależności od modelu może on być wyposażony w dodatkowe funkcje, jak automatyczne podnoszenie i opadanie deski sedesowej, suszenie, mycie tylne, mycie przednie i wiele innych. Polskim odpowiednikiem tego słowa jest właśnie zwrot „toaleta myjąca” (z ang. shower toilet), która w ostatnich latach robi zawrotną karierę w całej Europie Zachodniej. Za wzorcowy przykład toalety myjącej może posłużyć model Geberit AquaClean Sela, który zapewnia wyjątkowy komfort użytkowania. Udogodnienia to m.in. opatentowana technologia natrysku WhirlSpray, bardzo cicha i wyjątkowo skuteczna technika spłukiwania TurboFlush, bezkrawędziowa, łatwa do czyszczenia miska ustępowa i automatyczny program odkamieniania.
Ubikacja, klozet czy wc?
Wróćmy jednak do bogactwa znaczeń i określeń synonimicznych wyrazu „toaleta”. Innym słowem, którego używamy na określenie pomieszczenia, jest „ubikacja”. Ten wyraz został zapożyczony z języka niemieckiego (ubikation „pomieszczenie”), dokąd trafił z hiszpańskiego (ubicacíon). Po hiszpańsku bowiem „ubicar” znaczy „umieścić”. Początkowo również w polszczyźnie ubikacja była raczej synonimem pokoju, na co wskazuje chociażby fragment ze słownika Witolda Doroszewskiego: „W trzecim roku wynajął dla swej firmy dalsze ubikacje”.
Nie jest przypadkiem, że miejsca, w których dziś wolelibyśmy zachować odrobinę prywatności, skłonni jesteśmy raczej nazywać zapożyczeniami z języków obcych. Stąd też popularność klozetu (z języka starofrancuskiego clos „zamykane pomieszczenie”) czy angielskiego określenia water-closet „pokoik z wodą”, które przyjęło się w polszczyźnie w formie skrótu: wc, w.c., a nawet żartobliwego wuce czy wucet. Te określenia wyraźnie wskazują na związek z przestrzenią zamkniętą.
Słynna sławojka, czyli rodzime nazewnictwo
Natomiast z pochodzenia polskie wyrazy, takie jak „ustęp”, „wychodek” czy „miejsce ustronne”, odwołują się raczej do opuszczenia jakiegoś miejsca czy osób. „Ustęp” etymologicznie wiąże się z odejściem, opuszczeniem kogoś lub jakiegoś miejsca, odstąpieniem, a nawet wycofaniem się. „Ustronne miejsce” to miejsce na stronie, czyli na uboczu, oddalone od ludzi lub miejsc uczęszczanych. „Wychodek”, oznaczający dziś zwykle toaletę nieskanalizowaną, powstał od czasownika „wychodzić”, a znaczeniowo bliski jest słowom „sławojka” i „wygódka”.
O zimny dreszcz może przyprawiać słowo słyszane wciąż z ust użytkowników polszczyzny w bardzo różnym wieku. „Kibel” absolutnie nie kojarzy się z niczym wygodnym, przyjemnym i czystym. W gwarze więziennej, bo właśnie stamtąd przywędrował ten wyraz do polszczyzny ogólnej, „kibel” oznaczał kubeł na nieczystości. Stąd dziś „kiblować”, czyli przebywać w więzieniu, odsiadywać wyrok. Wydaje się, że gorszy jest już tylko „klop”, który w Słowniku polszczyzny potocznej okraszono przykładem: „Wylej to świństwo prosto do klopa”!
Młodzież ma głos!
Prawdziwą skarbnicą określeń „toalety” jest język uczniowski. Co zrozumiałe, młodzi ludzie, mając na uwadze oryginalność, emocjonalność i ekspresję, potrafią nawet dla najprostszej rzeczy znaleźć – czasem ciekawe i zaskakujące – określenia. Dlatego z ich języka pochodzą określenia: „waterloo” – chyba na skutek skojarzenia z „water closet”, „celuloza” – gdyż w toaletach szkolnych znajduje się papier toaletowy zrobiony z celulozy, „stacja, hajtpark” czy „ajcakibu”, co jest palindromem, czyli wyrazem czytanym od tyłu, ubikacji”.
To tylko wybrane i zaledwie co bardziej przyzwoite nazwy toalety. Bez wiątpienia chcielibyśmy, by było w niej czysto, przyjemnie i z odrobiną elegancji. Bezwzględnie, gdy jesteśmy w swoim domu, ale chyba jeszcze bardziej, gdy znajdujemy się w przestrzeni publicznej.
Źródło: Geberit