Pompy ciepła w programie Czyste Powietrze

W dniu 29 kwietnia 2022 r. rozpoczął się pierwszy nabór do programu „Moje Ciepło”, skierowany do inwestorów budujących nowe domy i wyposażających je w pompy ciepła. Do 31 grudnia 2026 r. dotacje mają otrzymać wszyscy chętni, którzy spełnią wymagania programu i złożą poprawnie wypełniony wniosek (pod warunkiem dostępności środków). W programie tym nie określono kryterium dochodowego, jednak dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny intensywność (ale nie kwota!) wsparcia jest większa.

Pozytywnie rozpatrzone zostaną wnioski, w przypadku których spełniono następujące wymagania [1]:

• wnioskodawca zamontował i odebrał nie wcześniej niż 1 stycznia 2021 r. nową, tj. wyprodukowaną maks. 24 miesiące przed zakupem, pompę ciepła powietrze/powietrze, powietrze/woda lub grunt/woda na cele grzewcze lub dwufunkcyjną pompę ciepła – program nie dotyczy urządzeń przeznaczonych wyłącznie do produkcji c.w.u.;
• zamontowana pompa ciepła współpracuje z wodnym ogrzewaniem niskotemperaturowym (temperatura zasilania wody grzewczej ≤ 35°C) – dotyczy pomp ciepła, dla których górnym źródłem jest woda (nie dotyczy pomp ciepła powietrze/powietrze);
• budynek ma podwyższony standard energetyczny – wskaźnik EP (rocznego zużycia nieodnawialnej energii pierwotnej na ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie, wentylację oraz produkcję c.w.u.) musi wynosić maks. 63 kWh/(m2 · rok) w 2022 roku, a w kolejnych latach kalendarzowych maks. 55 kWh/(m2 · rok) [1];
• w budynku może się znajdować inne urządzenie grzewcze, pompa ciepła może być również elementem rozwiązania hybrydowego.

Czytaj też: Nowoczesne, czyli oszczędne, ekologiczne i zdrowe ogrzewanie

Dodatkowe źródło ciepła nie może jednak spalać paliw stałych (przy czym kominek rekreacyjny nie jest traktowany jako źródło ciepła).

Ekspert radzi

Dokumenty, które trzeba dołączyć do wniosku o dofinansowanie

Dokumenty związane z budynkiem lub pompą ciepła:

• pozwolenie na budowę lub zgłoszenie budowy;
• projektowana charakterystyka energetyczna budynku (dla domu w budowie) lub świadectwo charakterystyki energetycznej wykonane przez osobę uprawnioną;
• karta produktu i etykieta energetyczna zakupionej i zamontowanej pompy ciepła;
• protokół odbioru urządzenia na formularzu stanowiącym załącznik do regulaminu programu;
• zawiadomienie o zakończeniu budowy lub decyzja o pozwoleniu na użytkowanie (jeśli dotyczy);
• dokumentacja geologiczna dla gruntowej pompy ciepła (jeśli dotyczy).

Pozostałe dokumenty:

• imienne (na wnioskodawcę) faktury wraz z potwierdzeniem dokonania płatności lub faktury wraz z oświadczeniem dotyczącym nabywcy – dotyczy sytuacji, gdy urządzenie kupował ktoś inny niż wnioskodawca, np. instalator;
• oświadczenie o posiadaniu zgód współwłaścicieli (jeśli dotyczy);
  » pełnomocnictwo do złożenia wniosku o dofinansowanie (jeśli dotyczy);
• kopia Karty Dużej Rodziny (dla posiadaczy).

Po spełnieniu powyższych warunków można uzyskać dotację o wartości maksymalnej 7 tys. zł na powietrzne pompy ciepła lub 21 tys. zł na gruntowe, jednocześnie nie wyższą niż 30% kosztów kwalifikowanych, a dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny – niż 45% kosztów kwalifikowanych. Posiadacze KDR zyskują na tej różnicy tylko przy stosunkowo niskich jak na takie instalacje kosztach kwalifikowanych, wynoszących ok. 46,5 tys. zł dla pomp ciepła grunt/woda i ok. 15,6 tys. zł dla pomp ciepła powietrze/woda.

Przy takich kosztach beneficjent uprawniony do dofinansowania o wartości 30% mógłby uzyskać odpowiednio 14 tys. zł dotacji na instalację z pompą ciepła gruntową i 4,7 tys. zł na instalację z pompą powietrzną, a posiadacz KDR – odpowiednio 21 tys. i 7 tys. zł.

Przy wyższych kwotach zakupu i montażu różnica ta jest coraz mniejsza, a od pułapu odpowiednio ok. 70 tys. zł i ok. 23,3 tys. zł wszyscy beneficjenci mogą otrzymać dofinansowanie maksymalne – 21 tys. i 7 tys. zł.

Rola pompy ciepła w zapewnieniu wskaźnika EP

Rosnące zainteresowanie inwestorów pompami ciepła widać, nawet abstrahując od wprowadzonego właśnie programu. Wpływają na to także wysokie ceny nośników energii i niepewna przyszłość tanich dotąd: węgla, gazu ziemnego i biomasy, spowodowane nie tylko planami dekarbonizacji ogrzewania, ale i sytuacją geopolityczną wynikającą z wojny Rosji z Ukrainą.

Energia elektryczna ma największe szanse bycia najtańszym „paliwem” dla ogrzewania, m.in. z uwagi na możliwość jej wytwarzania ze źródeł odnawialnych, które nie są obarczone opłatami za emisję CO₂, oraz wykorzystania własnych (prosumenckich) instalacji fotowoltaicznych.

Nowe zasady sprzedaży energii elektrycznej do sieci i jej odkupowania są nadal korzystne finansowo dla prosumentów zużywających ją na potrzeby ogrzewania nowych domów, o dobrej charakterystyce energetycznej, za pomocą pomp ciepła.

W 2021 r. w Polsce sprzedano 93 tys. pomp ciepła – wśród urządzeń przeznaczonych na cele grzewcze ich wzrost sprzedaży wyniósł rok do roku aż 80% [2].

Według analiz PORT PC czy SPIUG [3] największym zainteresowaniem inwestorów cieszą się niezmiennie pompy ciepła powietrze/woda – stanowiły one ok. 85% urządzeń sprzedanych w 2021 r. [2]. Jednocześnie widać systematyczny, choć powolny wzrost zainteresowania gruntowymi pompami ciepła – o ok. 7% rok do roku [2], który może wynikać z trudności w dostawach pomp powietrze/woda i zastępowania ich łatwiej i szybciej dostępnymi urządzeniami gruntowymi [3].

Obrazu rynku dopełniają dane GUNB: 100 tys. deklaracji (ok. 3%) złożonych do tej pory w Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków wskazywało na pompę ciepła jako źródło ciepła w budynku. Dane te obejmują obecnie ok. 66% budynków, dla których taka deklaracja powinna zostać złożona, i dotyczą głównie budynków mieszkalnych (96% deklaracji) [4].

Wydaje się zatem, że w Polsce już teraz wielu inwestorów może być zainteresowanych programem i uprawnionych do skorzystania z niego. Może tu jednak wystąpić pewna istotna bariera – choć inwestorzy postrzegają „Moje Ciepło” jako promujące zastosowanie pomp ciepła, jest to raczej program wspierający budowanie domów o coraz wyższym standardzie energetycznym.

Niezbędnym wymaganiem technicznym dla uzyskania dotacji w tym programie jest wskaźnik EP wynoszący 63 kWh/(m²·rok) w roku przejściowym (czyli do końca 2022 r.) oraz 55 kWh/(m²·rok) w latach kolejnych.

Widoczna jest tu spójność z dążeniem do realizacji nowych domów jako budynków bezemisyjnych (ZEB – zero-emission buildings), zgodnie z projektem nowelizacji dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej do 2030 r. [5, 6]. Budynek bezemisyjny ma mieć niskie zapotrzebowanie na energię, wykorzystywać miejscowe OZE, nie korzystać ze źródeł spalania paliw kopalnych i wykazywać niską emisję (wyrażoną w tonach ekwiwalentu CO₂/m²) w całym cyklu życia.

W załączniku III [6] wskazano, że dla oceanicznej strefy klimatycznej UE (w obszarze której w rozumieniu projektu znajduje się Polska) EP miałoby wynosić poniżej 60 kWh/(m²·rok) [6, 7, 8].

Nowe domy jednorodzinne muszą zgodnie z WT 2021 od 31 grudnia 2020 r. spełniać wymóg EP ≤ 70 kWh/(m²·rok) – wcześniej było to EP ≤ 95 kWh/(m²·rok) [9].

Chcąc spełnić ten warunek przy zastosowaniu nawet wysoce efektywnej energetycznie pompy ciepła i założeniu wysokich wartości izolacyjności budynku, inwestor musiał zaplanować także inne rozwiązania, np. wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła czy panele fotowoltaiczne [10]. Podobne podejście jest konieczne przy realizacji domów w standardzie zgodnym z wymaganiami programu „Moje Ciepło”.

Dzieje się tak pomimo tego, że dzięki wysokiej efektywności energetycznej i sprawności pompy ciepła zapewniają niski wskaźnik energii końcowej EK. Jednak zgodnie z obowiązującym prawem cechują się one najwyższym współczynnikiem nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej spośród wszystkich źródeł ciepła, ponieważ dotyczy ich współczynnik dla sieciowej energii elektrycznej w_i = 3,0 [11]. Wartość ta nie jest spójna ze stanem faktycznym – wystarczy wskazać, że nie dotyczy obecnej kondycji polskiego systemu elektroenergetycznego [12], a w nowszych polskich i europejskich aktach prawnych wskazywano inne parametry:

• w_i = 2,5 dla sieci elektroenergetycznej systemowej i energii elektrycznej pochodzącej z produkcji mieszanej – rozporządzenie Ministra Energii z 2017 r. [13];
• w_i = 2,1 jako rekomendowana wartość współczynnika domyślnego – dyrektywa (UE) 2018/2002 z 2018 r. [14].

Zmiana współczynnika w_i w odniesieniu do pomp ciepła jest postulowana przez środowiska naukowe i branżowe zajmujące się efektywnością energetyczną [5, 12], jednak dopóki ona nie nastąpi, konieczne jest łączenie pomp ciepła z urządzeniami wykorzystującymi OZE i mającymi niski współczynnik. W tym kontekście nie dziwi popularność paneli PV, dla których w_i = 0,0 (wartość dla energii słonecznej) [11, 13]. Instalacja PV może pokrywać nawet do 30% sezonowego zapotrzebowania na energię elektryczną do napędu pomp ciepła i urządzeń pomocniczych [10], tym samym udział nieodnawialnej energii w całkowitym zużyciu energii przez budynek jest znacznie mniejszy. Ponadto decentralizacja i digitalizacja energetyki to cele, do których zmierzamy w UE w ramach działań związanych nie tylko z ochroną klimatu, ale i bezpieczeństwem energetycznym.

Pompy ciepła powietrze/powietrze w programie „Moje Ciepło”

Rozwiązaniem rzadko wykorzystywanym przez inwestorów, a wskazanym w „Moim Cieple” są pompy ciepła powietrze/powietrze. Zgodnie z wymaganiami programu muszą to być urządzenia spełniające wymagania rozporządzeń odnoszących się do etykiet efektywności energetycznej dla klimatyzatorów [15, 16]. Klasa energetyczna dla ogrzewania w przypadku klimatu umiarkowanego musi wynosić minimum A+.

Zgodnie z rozporządzeniem UE 626/2011 oznacza to, że sezonowy współczynnik efektywności energetycznej SCOP powinien wynosić od 4,00 do 4,60 [15].

Dotację można uzyskać na system działający jako centralny, tj. obsługujący cały budynek. Dlatego rozwiązaniem technicznym spełniającym wymagania programu może być system pompy ciepła multisplit – podłączone do jednej jednostki zewnętrznej jednostki wewnętrzne obsługujące poszczególne pomieszczenia w budynku.

Układ chłodniczy pompy ciepła powietrze/powietrze składa się ze sprężarki i dwóch wymienników ciepła (np. miedzianych wężownic) – w pomieszczeniu i na zewnątrz. W trybie grzania ciekły czynnik w wymienniku zewnętrznym pobiera ciepło z powietrza atmosferycznego i odparowuje. Wężownica oddaje do pomieszczenia ciepło zawarte w gazie, co powoduje jego ponowne skroplenie. Zastosowanie w sąsiedztwie sprężarki zaworu rewersyjnego pozwala nie tylko na przejście w tryb chłodzenia (zmiana kierunku przepływu czynnika), ale także odszronienie wymiennika zewnętrznego zimą. O efektywności pracy takiej pompy ciepła decydują m.in. zawory rozprężne (dokładniejsze sterowanie), zmienna prędkość obrotowa wentylatorów nadmuchowych oraz odpowiednia geometria wymiennika.

Tego typu pompy ciepła można znaleźć m.in. w ofercie producentów specjalizujących się w rozwiązaniach klimatyzacyjnych, zatem często są one oparte na czynniku chłodniczym R32. Z użytkowego punktu widzenia zachowują zalety ogrzewania powietrznego za pomocą klimatyzacji, takie jak łatwość sterowania parametrami w poszczególnych pomieszczeniach czy szeroka oferta rozwiązań zapewniających jakość fizykochemiczną i czystość biologiczną powietrza w pomieszczeniu (np. filtry czy generatory plazmy).

Wśród innych pomp ciepła urządzenia te wyróżniają się wysokimi współczynnikami efektywności energetycznej (dla przykładowego urządzenia o nominalnej mocy grzewczej 3,0 kW SCOP wynosi 5,12), choć może być konieczne zastosowanie np. dwóch jednostek zewnętrznych, żeby za ich pomocą móc ogrzać cały budynek. Wyróżnia je łatwość instalacji na niemal każdym etapie budowy domu, jednak ze względu na konieczność montażu przewodów chłodniczych między jednostkami urządzenia instalator musi mieć uprawnienia F-gazowe (certyfikat personalny).

Na pompę ciepła typu powietrze/powietrze można uzyskać do 7 tys. zł dotacji i jednocześnie do 30% kosztów kwalifikowanych (lub do 45% kosztów kwalifikowanych dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny).

Gruntowe pompy ciepła

Urządzeniem, na które można uzyskać najwyższe dofinansowanie w programie „Moje Ciepło” (21 tys. zł), jest gruntowa pompa ciepła. Regulamin programu wymaga, by były to urządzenia spełniające wymagania rozporządzeń odnoszących się do etykiet efektywności energetycznej dla szeroko pojętych ogrzewaczy pomieszczeń, tj. rozporządzenia unijnego 811/2013 lub 812/2013 oraz rozporządzenia dotyczącego etykietowania energetycznego [15, 17, 18].

Klasa efektywności energetycznej gruntowej pompy ciepła ma wynosić min. A++ dla temperatury zasilania 55°C. Pomimo tak sformułowanego kryterium, pompa ciepła ma współpracować z wodnym ogrzewaniem niskotemperaturowym (temperatura zasilania wody grzewczej ≤ 35°C). Zgodnie z rozporządzeniem 811/2013 [17] klasa efektywności energetycznej dla niskotemperaturowych pomp ciepła zależy od wartości sezonowej efektywności energetycznej ogrzewania pomieszczeń η_s – dla klasy A++ η_s wynosi od 150 do 175%.

Gruntowe pompy ciepła, na które można uzyskać dotację w programie „Moje Ciepło”, obejmują zarówno urządzenia typu woda/woda, jak i grunt/woda. Cechują się wysoką efektywnością energetyczną (SCOP) oraz dużą stabilnością działania przez cały rok; zawdzięczają to właściwościom gruntu i wód gruntowych. W warunkach polskich temperatura poniżej granicy przemarzania, liczącej w zależności od metody oceny i regionu kraju od 0,8 do 1,5 m [19, 20], wynosi 10°C (7–12°C).

„Ceną” wysokiej efektywności i stabilności gruntowych pomp ciepła jest nie tylko duży koszt inwestycyjny, ale i wymagania dotyczące działki, na której mają one pracować, oraz wykonania dolnego źródła. Częściowo wyjaśnia to, dlaczego gruntowe pompy ciepła rzadko wybierane są na wymianę źródła ciepła w ramach „Czystego Powietrza” – stanowią zaledwie 3,5% wszystkich urządzeń zainstalowanych od początku trwania programu [21]. Na przykład zastosowanie wody przepływającej w wymienniku poziomym (pompa ciepła grunt/woda z wymiennikiem poziomym) jako źródła dolnego wymaga wygospodarowania dużej powierzchni w pobliżu domu, o odpowiednim kształcie i nawierzchni (np. trawa) – wynika to z konieczności ułożenia rur wymiennika w pętlach z zachowaniem stosownych odległości oraz zapewnienia naturalnej regeneracji (ogrzewania po sezonie grzewczym poprzez promienie słoneczne i wody deszczowej infiltrującej w gruncie). Znaczenie ma tu także rodzaj gruntu.

Z kolei dla wymiennika pionowego kosztem jest wykonanie głębokiego odwiertu pionowego (pompa ciepła grunt/woda z wymiennikiem pionowym). Jeśli źródłem dolnym ma być woda gruntowa (pompy ciepła woda/woda z sondą pionową), dodatkowym wymaganiem jest dysponowanie na działce warstwą wodonośną o odpowiedniej wydajności i jakości bezpiecznej dla instalacji oraz podzespołów pompy ciepła, szczególnie pod kątem zawartości manganu i żelaza. Dodatkowym kosztem staje się więc wykonanie dokumentacji geologicznej. Jeśli odwiert ma być głębszy niż 30 m, jego wykonanie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę.

Pompy ciepła, dla których źródłem dolnym jest woda gruntowa, mogą być jednak traktowane jako urządzenia zasilane częściowo przez energię geotermalną. Jest to tzw. geotermia płytka (niskotemperaturowa) [22], dla której współczynnik nakładu energii pierwotnej w_i = 0,0. Jej zastosowanie może się więc przyczynić do obniżenia wskaźnika EP.

Gruntowe pompy ciepła określane są jako „podatne na błędy wykonawcze”. Punktów newralgicznych, w których można popełnić błąd, jest w tym wypadku stosunkowo dużo, a usunięcie ewentualnych błędów jest utrudnione pod względem technicznym i kosz­towne.

Na pompę ciepła typu grunt/woda można uzyskać do 21 tys. zł dotacji i jednocześnie do 30% kosztów kwalifikowanych (lub do 45% kosztów kwalifikowanych dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny). Kosztem kwalifikowanym jest tu także dokumentacja geologiczna – można na nią uzyskać dotację w wysokości 5% jej wartości.

Pompa ciepła typu powietrze/woda

Wymagania dla pompy ciepła powietrze/woda w programie „Moje Ciepło” sformułowane zostały podobnie jak dla pomp gruntowych. Urządzenia muszą spełnić wymogi rozporządzeń odnoszących się do etykiet efektywności energetycznej [15, 17, 18] i cechować się klasą efektywności energetycznej min. A++ dla temperatury zasilania 55°C.

Pompa ciepła powietrze/woda ma współpracować z wodnym ogrzewaniem niskotemperaturowym. W regulaminie programu określono, że jest to ogrzewanie, dla którego temperatura zasilania wody grzewczej ≤ 35°C, a jako przykład takiego rozwiązania podano ogrzewanie płaszczyznowe.

Pompy ciepła powietrze/woda od lat należą do rozwiązań najpopularniejszych wśród inwestorów indywidualnych. Decyduje o tym m.in. łatwe zastosowanie urządzenia na dowolnej działce (nie musi ona spełniać żadnych wymagań co do dostępnej powierzchni czy rodzaju gruntu), łatwość montażu i wyraźnie niższa cena niż w przypadku gruntowej pompy ciepła. Jednak w porównaniu do gruntowych pomp ciepła urządzenia powietrze/woda cechują się niższą efektywnością przy niskiej temperaturze zewnętrznej (mogą np. wymagać zastosowania nagrzewnicy wstępnej). Dlatego producenci poszukują rozwiązań, które pozwolą poszerzyć ich ofertę pracy (np. poprzez zastosowanie wtrysku par do sprężarki), co umożliwi zwiększenie zarówno efektywności pompy ciepła, jak i temperatury produkowanej wody grzewczej.

Na pompę ciepła typu powietrze/powietrze można uzyskać do 7 tys. zł dotacji i jednocześnie do 30% kosztów kwalifikowanych (lub do 45% kosztów kwalifikowanych dla posiadaczy Karty Dużej Rodziny).

Literatura

1. Strona informacyjna programu „Moje Ciepło”, ­https://mojecieplo.gov.pl (dostęp: 10.05.2022).
2. P. Lachman, „Wzrost o 80% sprzedaży pomp ciepła do ogrzewania budynków w 2021 r.”, https:// portpc.pl/port-pc-wzrost-o-80-sprzedazy-pomp-ciepla-do-ogrzewania-budynkow-w-2021-r/ (dostęp: 10.05.2022).
3. J. Starościk, „Raport: Rynek urządzeń grzewczych w Polsce w 2021 roku”, https://spiug. pl/2022/04/25/raport-rynek-urzadzen-grzewczych-w-polsce-w-2021/ (dostęp: 10.05.2022).
4. Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, „Liczba deklaracji składanych do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków to 3 307 385 zgłoszeń (5.05.2022)”, https://www.gunb.gov.pl/aktualnosc/ liczba-deklaracji-skladanych-do-centralnej-ewidencji-emisyjnosci-budynkow-3-307-385 (dostęp: 10.05.2022).
5. P. Krysik, „Zmiany w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków”, „Rynek Instalacyjny” 5/2022.
6. Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (COM(2021) 802 final), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/ PL/TXT/?uri=CELEX:52021PC0802 (dostęp: 10.05.2022).
7. „Działania na rzecz budynków o niemal zerowym zużyciu energii – zdefiniowanie wspólnych zasad zgodnie z dyrektywą w sprawie charakterystyki energetycznej budynków”, http://ec.europa.eu/ energy/sites/ener/files/documents/nzeb_full_report. pdf, (dostęp: 10.05.2022).
8. PN-EN 15978:2011, „Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena środowiskowych właściwości użytkowych budynków. Metoda obliczania”.
9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2019, poz. 1065 oraz DzU 2020, poz. 1608 i 2351).
10. P. Lachman (red.), Poradnik „Dom bez rachunków”, Wyd. PORT PC, Kraków 2019.
11. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (DzU 2015, poz. 376).
12. B. Maludziński, „Współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej dla energii elektrycznej z produkcji mieszanej”, „Rynek Instalacyjny” 1–2/2022.
13. Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej oraz metod obliczania oszczędności energii (DzU 2017, poz. 1912).
14. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2002 z dnia 11 grudnia 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz.Urz. UE L 328/210 z 21.12.2018).
15. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1369 z dnia 4 lipca 2017 r. ustanawiające ramy etykietowania energetycznego i uchylające dyrektywę 2010/30/UE w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla klimatyzatorów (Dz.Urz. UE L 198/1 z 28.07.2017).
16. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 626/2011 z dnia 4 maja 2011 r. uzupełniające dyrektywę 2010/30/UE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla klimatyzatorów (Dz.Urz. UE L 178/1 z 6.07.2011).
17. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 811/2013 z dnia 18 lutego 2013 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla ogrzewaczy pomieszczeń, ogrzewaczy wielofunkcyjnych, zestawów zawierających ogrzewacz pomieszczeń, regulator temperatury i urządzenie słoneczne oraz zestawów zawierających ogrzewacz wielofunkcyjny, regulator temperatury i urządzenie słoneczne (Dz.Urz. UE L 239/1 z 6.09.2013).
18. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 812/2013 z dnia 18 lutego 2013 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej dla podgrzewaczy wody, zasobników ciepłej wody użytkowej i zestawów zawierających podgrzewacz wody i urządzenie słoneczne (Dz.Urz. UE L 239/83 z 6.09.2013).
19. T. Godlewski, „Przemarzanie gruntu a projektowanie fundamentów – cz. I”, „Inżynier Budownictwa” 7–8/2020.
20. T. Godlewski, „Przemarzanie gruntu a projektowanie fundamentów – cz. II”, „Inżynier Budownictwa” 9/2020.
21. Strona informacyjna programu „Czyste Powietrze”, https://czystepowietrze.gov.pl (dostęp: 10.05.2022).
22. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy: Geotermia, https://www.pgi.gov.pl/wody-mineralne/przydatne/geotermia.html (dostęp: 10.05.2022).
23. Materiały techniczne firm: Daikin, Frapol, Immergas, Kołton, Midea, Stiebel Eltron, Vaillant, Viessmann.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!