System ETICS – typowe przyczyny i sposoby naprawy uszkodzeń

Z czego składa się system ociepleń?

System ociepleń ETICS składa się ze składników podstawowych:

• zaprawy klejącej,
• termoizolacji,
• łączników mechanicznych (kołków) – opcjonalnie, jeżeli przewiduje to dokumentacja,
• warstwy zbrojącej,
• warstwy elewacyjnej

oraz uzupełniających:

• materiałów do wykończenia detali: listew cokołowych, kątowników ochronnych, profili dylatacyjnych itp.,
• materiałów uszczelniających,
• innych niezbędnych akcesoriów (np. łączników izotermicznych itp.).

Każdy element pełni inną funkcję:

• termoizolacja zapewnia odpowiednią izolacyjność cieplną,
• zaprawa klejąca (oraz łączniki mechaniczne, jeżeli są stosowane) zapewniają odpowiednią stateczność konstrukcyjną układu,
• warstwa zbrojąca (warstwa zaprawy z zatopioną siatką, np. z włókna szklanego) zapewnia odporność na uszkodzenia (np. na skutek uderzeń) oraz stanowi podłoże pod warstwę elewacyjną,
• warstwa elewacyjna (wyprawa tynkarska + opcjonalnie farba) zabezpiecza warstwy systemu przed oddziaływaniem warunków atmosferycznych oraz starzeniem, stanowi także warstwę dekoracyjną.

Podłożem pod płyty termoizolacyjne generalnie mogą być:

• monolityczne lub prefabrykowane ściany betonowe (żelbetowe),
• nieotynkowane lub otynkowane ściany z elementów drobnowymiarowych (z cegły, bloczków lub pustaków betonowych, betonu komórkowego, silikatów, pustaków ceramicznych).

W szczególnych przypadkach podłożem mogą być ściany pokryte pocienionymi tynkami. Problematyczne natomiast może być podłoże pokryte powłokami malarskimi.

Stwierdzenie, że tynki cienkowarstwowe i/lub wymalowania muszą być stabilne i niełuszczące się jest dalece niezadowalające. Istotna jest rzeczywista przyczepność wspomnianych wypraw elewacyjnych.

Ze specyficzną sytuacją mamy do czynienia w przypadku docieplenia już ocieplonego budynku (ETICS na ETICS), ale uwaga: absolutnie nie jest to sposób naprawy uszkodzeń.

Inne podłoża (np. drewniane) mogą być podłożem tylko wtedy, gdy są objęte adekwatnym dokumentem dopuszczeniowym (oceną/aprobatą techniczną) lub jednostkowym dopuszczeniem do stosowania.

Rodzaje uszkodzeń i sposoby naprawy

Uszkodzenia systemu ociepleń można podzielić na dwa podstawowe rodzaje:

• powodujące mankamenty (defekty) wizualne – zanieczyszczenia (brud), glony/mchy/grzyby pleśniowe, efekt „biedronki” oraz przebarwienia tynku,
• naruszające integralność systemu – zarysowania/spękania oraz odspojenia tynku strukturalnego, spękania warstwy zbrojącej oraz uszkodzenia udarowe (punktowe) tynku, warstwy zbrojącej i termoizolacji.

Innym kryterium jest możliwość naprawy uszkodzenia. Także tu można rozróżnić dwie grupy:

• uszkodzenia, których naprawa jest niemożliwa ze względu na brak stabilności podłoża (termoizolacji) lub podłoża pod termoizolacją,
• uszkodzenia, które można naprawić poprzez ponowne wykonanie warstwy zbrojącej lub jej miejscową naprawę.

Jeżeli rysa/pęknięcie jest skutkiem przyklejenia płyt na niestabilnym czy zabrudzonym podłożu, na różnych podłożach, na „podklejce” z płyt termoizolacyjnych, przy zastosowaniu wyłącznie klejenia na tzw. placki, przy zbyt małej powierzchni sklejenia, to naprawa samej warstwy zbrojącej nie ma sensu. Należy usunąć błędnie zamocowaną warstwę termoizolacji i warstwy elewacyjne, a następnie wykonać całość prac zgodnie z zasadami sztuki budowlanej. Opisane wyżej sytuacje pokazano na fot. 1.

Zaprawa klejowa powinna być nanoszona na ich powierzchnię metodą obwodowo-punktową. Ilość i wielkość tzw. placków na płycie nie jest jednoznacznie określona, zwykle zaleca się 3–6 placków o średnicy 8–15 cm. Istotne jest, aby naniesiona zaprawa stanowiła przynajmiej 40% efektywnej powierzchni płyty mocowanej do podłoża (bezwzględnym wymogiem jest takie mocowanie płyt, aby nie doszło do ich zwichrowania), a szerokość paska obwodowego musi wynosić około 3 cm.

Alternatywą dla metody obwodowo-punktowej jest całopowierzchniowe przyklejenie płyt. Niestosowanie się do tych zaleceń, często sprowadzające się np. do klejenia wyłącznie na tzw. placki (fot. 2a, fot. 2b i fot. 2c), w razie pożaru przyczynia się do szybkiego rozprzestrzeniania ognia, tworząc pod ociepleniem swoisty „komin”, zasysający języki ognia i przenoszący je na sąsiednie kondygnacje. Jest to bezpośrednia przesłanka do demontażu ocieplenia (!).

Trzpień kołka musi przechodzić przez „placek” kleju albo przez pasek obwodowy. Średnica talerzyka dociskowego nie może być mniejsza niż 6 cm.

Wykonanie warstwy zbrojącej jest jednym z najistotniejszych etapów prac ociepleniowych. Zanim zainstalujemy ją na całej powierzchni, dodatkowym zbrojeniem należy zabezpieczyć wszystkie otwory okienne i drzwiowe.

Siatka tworząca warstwę zbrojącą przenosi naprężenia rozciągające w kierunku poziomym i pionowym. Wynika to z kierunku oczek siatki. W narożnikach otworów okiennych dochodzi do powstania naprężeń rozciągających skierowanych ukośnie w stosunku do włókien tworzących splot siatki. Z tego powodu, w celu zabezpieczenia przed zwiększonymi naprężeniami, powyżej i poniżej krawędzi otworów, na warstwę materiału izolacyjnego nakleja się, pod kątem 45°, paski siatki zbrojącej z włókna szklanego o wymiarach minimum 20×35 cm. Czynność tę wykonuje się przed wykonaniem właściwej warstwy zbrojącej.

Przeczytaj więcej o systemie ETICS i przyczynach uszkodzeń elewacji »

Brak siatek diagonalnych jest bezpośrednią przyczyną pojawienia się rys pokazanych na fot. 3a i fot. 3b. Rozwój rysy uwarunkowany jest najsłabszym miejscem w przekroju warstwy zbrojącej, nie zawsze jest to dokładnie kąt 45°. Często nakłada się na to niewłaściwy układ płyt w narożniku otworów okiennych oraz inne błędy w wykonaniu warstwy zbrojącej.

Skoro przyczyną powstania spękań są naprężenia diagonalne w narożnikach, naprawa warstwy zbrojącej musi być przeprowadzona tak, aby była w stanie przenieść obciążenia. Wymaga to wykonania diagonalnego zbrojenia narożników przy oknach i drzwiach oraz przy narożnikach elementów takich jak np. płyty balkonowe.

Naprawa miejscowa polega na usunięciu tynku oraz kleju, w którym zatopiona jest siatka, aż do płyty termoizolacyjnej. Należy w tym celu:

1. Wyciąć uszkodzony fragment i oderwać od płyty termoizolacyjnej.
2. Usunąć do siatki tynk i warstwę zbrojącą wokół wyciętego fragmentu na szerokość minimum 10 cm.
3. Zeszlifować zaprawę zbrojącą do siatki zbrojącej na szerokość min. 10 cm wokół otworu z punktu powyżej.
4. Zeszlifować tynk nawierzchniowy do warstwy zbrojącej na szerokość 5 cm wokół otworu z punktu 3.

Wszystkie czynności należy wykonać bardzo ostrożnie i staranie, aby nie uszkodzić warstw poniżej. W tak odkrytych strefach odgina się krawędzie siatki, a na termoizolację nakładany jest klej, w którym zatapiane są odgięte boki siatki oraz brakujący pierwotnie prostokąt diagonalnej siatki. Po wyschnięciu nakładany jest tynk.

Uwaga: minimalny zakład siatek to 10 cm, dlatego wielkość diagonalnego fragmentu siatki i powierzchnia, z której usuwa się tynk, musi to uwzględniać.

Wklejanie brakującego diagonalnego fragmentu siatki oraz naprawę warstwy zbrojącej należy wykonywać w jednym zabiegu (metodą mokre na mokre: nałożenie zaprawy do wykonywania warstwy zbrojącej na podłoże, wtopienie pierwszej warstwy siatki, przeszpachlowanie, wtopienie drugiej warstwy siatki, przeszpachlowanie. W żadnym z etapów nie mogą pozostać widoczne oczka siatki).

Alternatywnie można wyciąć uszkodzony fragment siatki (usuwając wcześniej tynk na obszarze o kilkanaście centymetrów szerszym z każdej strony), wkleić w usunięty obszar brakujący diagonal (przycięcie należy wykonać na wymiar, uwaga na kąt nachylenia) i wykonać „łatę”, uciągając na obszarze usuniętego tynku warstwę zbrojącą.

Warstwę zbrojoną wykonuje się poprzez równomierne nałożenie zaprawy pacą (np. zębatą o rozmiarze zębów 6–10 mm), a następnie rozłożenie siatki zbrojącej i zatopienie jej przy użyciu pacy, jednocześnie szpachlując na gładko. Ważne jest, aby siatka zbrojąca była niewidoczna i całkowicie zatopiona w kleju (grubość warstwy zbrojącej wynosi zwykle 3–5 mm, lecz wiążące są tu wytyczne producenta). Pasy siatki tworzące zbrojenie należy łączyć ze sobą na min. 10 cm zakładkę.

Błędem jest rozwinięcie siatki na płytach termoizolacyjnych i przykrycie jej, a w zasadzie „przeszpachlowanie” klejem. Rezultat takiego działania to brak przyczepności warstwy zbrojącej do podłoża. Taką sytuację pokazano na fot. 4a i fot. 4b, a naprawa jest możliwa jedynie przez zdjęcie i ponowne wykonanie warstwy zbrojącej. Dobrze zespolona ze styropianem warstwa zbrojąca powinna nie dać się „zdjąć” bez uszkodzenia styropianu (przy prawidłowej adhezji zerwanie powinno nastąpić w warstwie styropianiu).

Analogiczny błąd, skutkujący zbyt niską wytrzymałością warstwy zbrojącej, to rozłożenie na większej powierzchni termoizolacji zaprawy klejącej i „wtopienie” w nią siatki. Końcowe szpachlowanie wykonywane jest jednak nie natychmiast po wtopieniu siatki, lecz później. W rezultacie siatka działa jak „warstwa rozdzielająca”. Taką sytuację pokazano na fot. 5a, fot. 5b, fot 5c i fot. 5d, a naprawa także jest możliwa jedynie przez zdjęcie i ponowne wykonanie warstwy zbrojącej.

Naprawa powyżej opisanych i pokazanych na zdjęciach wadliwie wykonanych robót jest w zasadzie możliwa jedynie w sposób kompleksowy. Lokalna naprawa wymagałaby wyodrębnienia/zlokalizowania wadliwie wykonanych obszarów, co jest w praktyce niemożliwe.

Możliwa jest jednak naprawa spękań powstałych na skutek braku odpowiedniego zakładu siatki. Naprawa miejscowa polega na usunięciu tynku oraz kleju, w którym zatopiona jest siatka, aż do płyty termoizolacyjnej, i wklejeniu „łaty” uciągającej właściwą warstwę zbrojącą.

Często błędy popełnia się przy łączeniu ze sobą pasów siatki (nie chodzi tylko o miejsce łączenia ze sobą poszczególnych pasów tworzących warstwę zbrojącą, ale i o połączenie ze sobą siatek będących elementem składowym narożników. Na fot. 6a, fot. 6b i fot. 6c pokazano błędny sposób łączenia zakładów.

Popełniono w tym przypadku kilka błędów. Pierwszej warstwy nie wklejono w zaprawę, drugą ułożono na pierwszej niemal bez kleju i przeszpachlowano ją zaprawą. Skutkiem takiego działania jest brak zespolenia całej „warstwy zbrojącej” z podłożem, jak również brak współpracy pomiędzy poszczególnymi warstwami.

Analogiczny błąd pokazano na fot. 7. Widoczne odspojenie tynku ma pierwotną przyczynę w braku wklejenia siatki profilu. Wskazują na to widoczne oczka siatki. Brak stabilności podłoża pod tynk (jest nim warstwa zbrojąca) był jedną z przyczyn (najprawdopodobniej główną) powstania spękań i odspojenia się wyprawy elewacyjnej.

Błąd polegał na tym, że do podłoża przyklejono siatkę, nawet nie zatapiając jej poprawnie w zaprawie, o czym świadczą widoczne oczka siatki, po czym, najprawdopodobniej po rozpoczęciu procesu wiązania i wysychania, ułożono drugą warstwę siatki (ta zespolona z profilem) i przeszpachlowano. Rezultatem jest brak zespolenia i efekt widoczny na zdjęciach.

Poprawne zespolenie dwóch warstw siatki wymaga wykonania robót w jednym zabiegu: na podłoże należy nałożyć pacą zębatą zaprawę, a następnie wtopić w nią siatkę tak, aby oczka były niewidoczne, jednocześnie ją szpachlując. Natychmiast po tej czynności należy nałożyć ponownie zaprawę tak, aby w identyczny sposób można było wtopić drugą warstwę siatki.

Sposób naprawy takich mankamentów generalnie polega na uciągleniu warstwy zbrojącej, jednak czy wymaga to usunięcia wadliwie wykonanego fragmentu warstwy zbrojącej, czy można podjąć próbę sklejenia zakładów, zależy to od stanu konkretnego naprawianego elementu i decyzja musi być podjęta zawsze indywidualnie.

Spękania/rysy tynków elewacyjnych i związane z tym ich odspojenia najczęściej są skutkiem powstania rys w warstwie zbrojącej. W takiej sytuacji naprawa wyprawy elewacyjnej musi być poprzedzona usunięciem przyczyn powstania rysy w warstwie zbrojącej i naprawą tej ostatniej. Typowy schemat naprawy rysy w warstwie zbrojącej jest analogiczny do podanego wcześniej sposobu naprawy rys ukośnych w narożach otworów.

Niekiedy przyczyna jest prozaiczna – wykonywanie prac w niesprzyjających warunkach cieplno-wilgotnościowych (fot. 8) albo stosowanie różnej ilości wody zarobowej [dotyczy tynków mineralnych (fot. 9)]. Do tego dochodzą przyczyny związane z nieodpowiednim przygotowaniem podłoża – wykonywanie wypraw tynkarskich na niestabilnym, pylącym (fot. 10a, fot. 10b i fot. 10c) czy zbyt mokrym podłożu (fot. 11a i fot. 11b).

Ta ostatnia sytuacja jest klasycznym przykładem, że odspojenie tynku nie musi być związane z zarysowaniem podłoża (często zaobserwowane zarysowanie jest zjawiskiem wtórnym, wynikającym właśnie z powstania pęcherzy). Przy wysokiej temperaturze powierzchni ściany, np. podczas nasłonecznienia, gdy w podłożu występuje wilgoć (np. technologiczna wynikająca z szybkiego procesu budowlanego lub wykonywania prac w okresie jesienno-zimowym albo niekorzystnych warunkach atmosferycznych itp.), może dojść do powstania wysokiego ciśnienia pary wodnej. Przyczyną tego zjawiska jest występowanie wilgoci w podłożu, która przechodzi w stan fizyczny gazowy, a następnie, wskutek gradientu ciśnienia pary, szuka drogi ujścia na zewnątrz, generując naprężenia wyższe niż przyczepność tynku do podłoża. Skutkiem takiej sytuacji jest pojawienie się na elewacji pęcherzy.

W tym przypadku sposób określenia zakresu naprawy nie jest łatwy. Przyczepność tynku do warstwy zbrojącej w różnych miejscach może być różna, zwłaszcza gdy podłoże będzie nierównomiernie zagruntowane. Nie chodzi tu tylko o niezagruntowanie czy niedogruntowanie, ale także o przegruntowanie. Naprawa lokalna (usunięcie niestabilnego tynku na ograniczonym obszarze) jest możliwa, ale najpierw trzeba ten obszar zidentyfikować i określić. Problemem może być także późniejszy wygląd, z czym związana jest kwestia ujednolicenia wyglądu. Z kolei decyzja o kompleksowym usunięciu tynku generuje zwykle dość poważne koszty.

W przypadku lokalnych odspojeń można wykonać miejscowe uzupełnienie tynku, a następnie powierzchnię scalić kolorystycznie poprzez malowanie egalizujące. W miejscu ubytku należy przygotować podłoże (oczyścić, zagruntować), nałożyć tynk cienkowarstwowy tego samego rodzaju i tej samej gramatury, co zastosowany pierwotnie na elewacji. Powierzchnię tynku należy zatrzeć, starając się zminimalizować różnice w fakturze tynku w miejscu połączenia nowej i starej warstwy. W przypadku odspojeń tynku na znacznej powierzchni konieczne może być usunięcie całego tynku i ponowne jego wykonanie.

Opisane powyżej przypadki i podana analiza są typowymi, relatywnie najczęściej występującymi przyczynami powstania rys i spękań warstw systemów ETICS. Jednak przyczynami uszkodzeń mogą być także inne błędy oraz specyficzne przyczyny związane z konkretnym obiektem lub jego elementem.

Literatura

1. Instrukcja nr 447/2009 – „Złożone systemy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków. Zasady projektowania i wykonywania”, ITB, 2009.
2. „Warunki techniczne wykonania i odbioru robót. Zabezpieczenia i izolacje. Zeszyt 8: Bezspoinowy system ocieplenia ścian zewnętrznych budynków”, ITB, 2019
3. „Warunki techniczne wykonawstwa, oceny i odbioru robót elewacyjnych z zastosowaniem ETICS”, Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń, 2015.
4. Materiały firmy Atlas.
5. Materiały firmy Bolix.
6. Materiały firmy Caparol.
7. Materiały własne autora.

Zdarzyło Ci się walczyć z takimi problemami? Napisz w komentarzu!

Porady budowlane oraz aranżacja wnętrz – dwa razy w tygodniu! Zapisz się na newsletter »