Tynki renowacyjne – właściwości, zakres stosowania, sposoby aplikacji

Pierwsze próby renowacji zawilgoconych i zasolonych murów zaczęły się w latach 60. ubiegłego stulecia. Zaproponowano i zastosowano szczelne i bardzo mocne tynki cementowe. W sprzyjających okolicznościach jedynym skutkiem było znaczne zawilgocenie ścian powyżej warstwy tynku i pojawienie się tam wykwitów solnych.

Inny rodzaj tynku zastosowano w roku 1964. Była to kombinacja szczelnego tynku podkładowego i porowatego tynku wierzchniego. Tę porowatość próbowano osiągnąć na różne sposoby, np. stosując lekkie wypełniacze z perlitu.

Rozwiązanie to także nie sprawdziło się z kilku powodów. Jeżeli warstwa tynku podkładowego była zbyt cienka, wilgoć wychodziła na powierzchnię wyprawy tynkarskiej, zwłaszcza że tynk nie był zhydrofobizowany (należy pamiętać, że ówczesne zaprawy tynkarskie wykonywane były bezpośrednio na budowie).

Czytaj też: Uszczelnianie rys i złączy metodą iniekcji

Niemożliwa do jednoznacznego określenia ilość wody zarobowej (znaczący wpływ na jej ilość miał także rodzaj stosowanych wypełniaczy i ich stopień rozdrobnienia) powodowała, że tynk wierzchni zarabiano na gęstą konsystencję, czego skutkiem były późniejsze rysy skurczowe na powierzchni tynku. Nie potrafiono ówcześnie odpowiedzieć na podstawowe pytanie, jakie tynki można stosować w celu renowacji i jakie wymagania muszą one spełniać.

Jakie warunki muszą spełniać tynki renowacyjne?

Na podstawie tych doświadczeń oraz analiz zostały określone warunki, które muszą spełniać tynki renowacyjne. Po raz pierwszy wyszczególniono je w wytycznych „Die bauphysikalischen und technischen Anforderungen an Sanierputze”. Wytyczne te stawiały tego typu tynkom wymagania dotyczące: zawartości porów w świeżej zaprawie, współczynnika oporu dyfuzyjnego μ oraz wysokości kapilarnego podciągania wilgoci w warstwie tynku.

Kolejnym normatywem była instrukcja WTA „Merkblatt 2-2-91 Sanierputzsysteme”, która, uwzględniając zaistniały postęp i rozwój wiedzy, zastąpiła instrukcję z roku 1985, modyfikując jej niektóre wymagania, a także precyzując pewne kryteria wymagań i badań.

W 1999 r. ukazała się instrukcja WTA „Merkblatt 2-6-99 Ergaenzungen zum Merkblatt 2-2-91 Sanierputzsysteme”, będąca uzupełnieniem do wytycznych z roku 1991 wynikającym z praktycznych doświadczeń w zastosowaniu tynków renowacyjnych.

Swego rodzaju kamieniem milowym była instrukcja WTA „2-9-04 Sanierputzsysteme”, porządkująca i precyzująca wiele zagadnień. Obecnie obowiązująca instrukcja WTA „2-9-20/D Sanierputzsysteme” [1] zastępuje poprzednią, ponadto uwzględnia najnowszy stan wiedzy, dodatkowo precyzuje i ujednolica pewne zagadnienia.

Podstawową cechą cytowanych wyżej instrukcji jest określenie parametrów i wymagań, które musi spełniać system tynków (nie tynk), aby można go było nazwać renowacyjnym WTA. Pozwala to obiektywnie ocenić skuteczność systemu, bez opierania się wyłącznie na nierzadko trudnych do sprawdzenia reklamowych informacjach. Jest to o tyle istotne, że obowiązująca aktualnie norma PN-EN 998-1 [2] zawiera także wymagania dotyczące tynków renowacyjnych. Przy renowacji zawilgoconych i zasolonych ścian jest istotne, żeby stosować nie pojedynczy tynk renowacyjny, lecz system tynków renowacyjnych, którego składniki cechują się odpowiednimi parametrami i są ze sobą kompatybilne, czego nie uwzględnia norma [2].

Czym cechują się tynki renowacyjne?

Tynki renowacyjne cechują się wysoką porowatością, dyfuzyjnością (paroprzepuszczalnością) oraz znacznie zredukowaną nasiąkliwością kapilarną. W systemie tynków renowacyjnych możemy wyróżnić składniki podstawowe:

• obrzutkę,
• tynk podkładowy stosowany do wyrównywania powierzchni,
• tynk podkładowy magazynujący sole (w praktyce stosuje się jeden rodzaj tynku dedykowany zarówno do wyrównywania powierzchni, jak i przy wysokim stopniu zasolenia),
• tynk renowacyjny
  oraz uzupełniające:
• szpachlę wygładzającą,
• farby do wymalowań.

W praktyce nie stosuje się (lub jest to bardzo rzadkie) specjalnych preparatów przekształcających sole rozpuszczalne w trudno rozpuszczalne. Już instrukcja WTA z 2004 r. nie zalecała stosowania tego typu preparatów (są szkodliwe dla zdrowia i nie można nimi skutecznie zneutralizować azo­tanów).

Istotą tynku renowacyjnego jest specyficzny sposób jego zachowania się. Na skutek swych właściwości tynk wchłania wilgoć znajdującą się w murze, oddaje ją do otoczenia pod postacią pary wodnej, jednocześnie magazynując w sobie, w postaci skrystalizowanej, szkodliwe sole. Nie dopuszcza natomiast do powstawania wykwitów na powierzchni dzięki przesuwaniu strefy odparowania do wnętrza tynku. Sole krystalizują się w porach tynku renowacyjnego, nie powodując widocznych uszkodzeń. Takie działanie trwa do momentu zapełnienia porów przez kryształy soli, przy czym przeciętną trwałość tynku renowacyjnego szacuje się na 20–30 lat, co w porównaniu z tradycyjnymi tynkami jest okresem nieporównywalnie dłuższym.

Hydrofobowość utrudnia higroskopijny pobór wilgoci zarówno z podłoża, jak i z powietrza. Niski współczynnik sprężystości w połączeniu z relatywnie niską wytrzymałością zmniejsza ryzyko powstawania rys w tynku. Aby wymusić na wilgoci znajdującej się w murze taki sposób zachowania się i jednocześnie pełnić funkcję „podręcznego magazynu soli”, tynk renowacyjny musi charakteryzować się ściśle określonymi parametrami, być wbudowany i eksploatowany w określony sposób.

Zakres i sposób stosowania

I tu dochodzimy do sedna problemu. System tynków renowacyjnych nie jest złotym środkiem na problemy związane z zasoleniem i zawilgoceniem murów, a jego zastosowanie musi być ściśle określone na podstawie badań stanu konkretnego obiektu.

Dobór składników systemu nie może być przypadkowy, technologia i rodzaj zastosowanych materiałów muszą być szczegółowo opisane w dokumentacji, materiały muszą zawsze stanowić system jednego producenta; dotyczy to obrzutki, tynków podkładowych, tynku renowacyjnego oraz szpachli. Oznacza to, że wykonawca nie może przyjąć tych składników dowolnie, tak samo ściśle określony jest układ warstw i ich grubości, które bezpośrednio zależą od przyjętej koncepcji renowacji oraz poziomu zawilgocenia i zasolenia przegrody, badanych na etapie diagnostyki budynku.

Grubość warstw systemu tynków dobiera się dla konkretnego stopnia zasolenia. Stopnie zasolenia oraz minimalne grubości warstw systemu tynków (obrzutki, tynku podkładowego i tynku renowacyjnego) podano w ta­belach 1-3.

Badanie zasolenia to podstawowy wymóg. Proszę popatrzeć na fot. na górze. Pokazuje ono zasolone, zdegradowane podłoże, gdzie stężenie soli przekraczało kilka razy kryterium dla wysokiego stopnia zasolenia. Z drugiej strony brak widocznych wysoleń nie determinuje braku zasolenia podłoża.

Podstawowym błędem jest traktowanie systemu tynków renowacyjnych „przez analogię” do tynków tradycyjnych. Jest to nie pojedynczy tynk, ale w zasadzie system tynków renowacyjnych, cechujących się zupełnie innymi właściwościami niż tradycyjne tynki. Dlatego stosuje się je w strefach zasoleń i/lub zawilgoceń nie miejscowo, lecz na wydzielonej, najlepiej architektonicznie, strefie, w której znajdują się uszkodzenia ścian (np. na cokołach lub ścianach na wysokość pierwszej kondygnacji, na ścianach piwnic od strony pomieszczeń itp.).

System tynków renowacyjnych najczęściej stosuje się na ścianach i sklepieniach z cegieł oraz cegieł i kamieni wymurowanych na tradycyjnych zaprawach na spoiwie cementowym/lub wapiennym. Mogą być także stosowane na ścianach z pustaków ceramicznych, betonowych pustaków i bloczków oraz na podłożach z betonu.

Jak nakładać tynki renowacyjne – etapy prac

Trzeba wymienić trzy podstawowe etapy poprawnej aplikacji systemów tynków renowacyjnych:

• przygotowanie podłoża;
• przygotowanie i nałożenie zapraw tynkarskich;
• wykonanie warstw wykończeniowych.

Stare, zniszczone i zasolone tynki należy skuć do wysokości około 80 cm powyżej najwyższej widocznej linii zasolenia i/lub zawilgocenia. Trzeba usunąć luźne i niezwiązane cząstki, zmurszałą zaprawę i fragmenty muru. Wykuć lub wydrapać skorodowaną zaprawę ze spoin na głębokość około 2 cm (fot. 1). Powierzchnię oczyścić mechanicznie, gruz usunąć z terenu budowy. Nie wolno przy tym dopuszczać do kontaktu skutego, zasolonego gruzu ze zdrowymi elementami budynku.

Te wymogi są ściśle związane z rozkładem wilgoci i zasolenia w przekroju. Największe stężenie soli znajduje się zawsze w strefie wysychania, dlatego wykucie spoin usuwa najbardziej zasolone warstwy zaprawy, znacznie zmniejszając obciążenie solami systemu tynków renowacyjnych.

Z kolei wymóg usunięcia ww. warstw powyżej widocznej linii zasolenia i/lub zawilgocenia wynika z faktu, że zawilgocenie w głębi muru jest zwykle wyższe niż na jego powierzchni (mur może być powierzchniowo suchy, a w przekroju mokry). Im grubszy mur, tym różnica w wilgotności może być większa. Oczywiście zależy to także od przyczyn zawilgocenia, dlatego tak istotna jest diagnostyka.

Poprawne wykonanie systemu wymaga zapewnienia odpowiedniej przyczepności do podłoża. Do tego celu służy obrzutka, pełniąca w praktyce funkcję warstwy sczepnej. Jeżeli jest wykonywana jako całopowierzchniowa, należy do tego celu stosować tylko zaprawę zalecaną przez producenta. Jej grubość nie może przekraczać 5 mm. Znacznie częściej obrzutkę wykonuje się jako półkryjącą (fot. 2). Musi ona pokrywać maksimum 50% powierzchni ściany i być nałożona w sposób jak najbardziej jednorodny (w postaci półkryjącego szprycu), nie może też wypełniać spoin.

Funkcją obrzutki jest zapewnienie odpowiedniej przyczepności do podłoża. Jej brak prowadzi zwykle do odspajania się pierwszej warstwy systemu od podłoża.

Podłoże przygotowanej do aplikacji ściany jest zazwyczaj nierówne, z większymi lub mniejszymi miejscowymi ubytkami. Nałożenie tynku renowacyjnego na nierównym podłożu spowodowałoby duże wahania w jego grubości. Aby tego uniknąć, stosuje się tzw. podkładowy tynk wyrównawczy, nakładany w osobnym przejściu, albo tynk podkładowy stosowany przy wysokim stopniu zasolenia. Można do tego celu zastosować także właściwy tynk renowacyjny. Tego ostatniego nie wolno jednak stosować do tego celu, gdy pierwszą warstwą systemu (oprócz obrzutki) jest tynk podkładowy stosowany przy wysokim stopniu zasolenia). Czynność ta jest bardzo ważna, nakładanie systemu warstwami o zmiennej grubości (niebezpieczne są zwłaszcza skokowe zmiany grubości) prowadzi do zarysowań i spękań. Tynk stosowany do wyrównywania powierzchni przed aplikacją kolejnych warstw musi być wysezonowany. Za czas sezonowania przyjmuje się zwykle 1 mm na dobę.

Tynk wyrównawczy nie zawsze może pełnić funkcję dodatkowej warstwy magazynującej sole przy dużym stopniu zasolenia (tzw. tynk podkładowy). Skoro wytyczne WTA wprowadziły rozróżnienie między tynkiem podkładowym stosowanym przy wysokim poziomie zasolenia a tynkiem podkładowym stosowanym w celu wyrównania powierzchni pod system tynków, traktując jednocześnie tynk wyrównawczy jako składnik systemu, to oznacza, że nie wolno stosować tradycyjnego tynku do wyrównywania podłoża, nawet jeżeli doda się do niego różnego rodzaju dodatki porotwórcze.

Tynk podkładowy magazynujący jest specjalnym tynkiem o szczególnie wysokiej porowatości, stosowanym jako dodatkowy „magazyn soli” przy średnim i wysokim stopniu zasolenia.

Przejmuje on sole, tak że ich krystalizacja nie następuje w murze. Tynk ten nakłada się na obrzutkę warstwą o grubości minimum 1 cm. Wierzchnią warstwę tynku podkładowego należy pozostawić szorstką (chropowatą), zapewnia to przyczepność następnych warstw systemu (fot. 3).

W analogiczny sposób należy przygotować powierzchnię tynku wyrównującego nierówności podłoża. Czas schnięcia określa producent, jednak najczęściej przyjmuje się 1 mm na dobę. Tynk podkładowy nie musi mieć właściwości hydrofobowych, nie może więc być stosowany jako warstwa wierzchnia (nawet pod malowanie).

Właściwy tynk renowacyjny to podstawowy element systemu. W chwili obecnej na rynku dostępnych jest wiele tynków renowacyjnych różnych producentów, różniących się właściwościami, jednak przy zachowaniu wymogów WTA.

Bardzo istotne jest właściwe przygotowanie zaprawy tynkarskiej. Trzeba przy tym przestrzegać wytycznych producenta, które znajdują się w kartach technicznych produktów. Jest to o tyle istotne, że złe zarobienie mieszanki skutkuje jej mniejszą porowatością, co przekłada się bezpośrednio na zmniejszenie trwałości tynku renowacyjnego.

Niebezpieczne może być także zbyt duże napowietrzenie. Dlatego niezbędne jest zawsze sprawdzenie napowietrzenia świeżej zaprawy. Można to zrobić, ważąc określoną objętość świeżo zarobionej zaprawy tynkarskiej nałożonej np. do jednolitrowego słoika, lub bardziej profesjonalnie, za pomocą specjalnego aparatu pozwalającego na oznaczenie zawartości porów w świeżej zaprawie. Oba te parametry (gęstość objętościową świeżej zaprawy i/lub zawartość porów w świeżej zaprawie) podają producenci w kartach technicznych. Badanie takie powinno być wykonane dla tynków podkładowych oraz właściwego tynku renowacyjnego.

Tynki renowacyjne (zarówno podkładowy, jak i właściwy renowacyjny) mogą być nakładane zarówno ręcznie (jak tradycyjne tynki), jak i mechanicznie. Rodzaje agregatów tynkarskich i inne wymagania określa producent.

Jeżeli właściwy tynk renowacyjny występuje w parze z tynkiem podkładowym, minimalna grubość jego warstwy wynosi 1,5 cm, w każdym innym przypadku łączna grubość warstwy nie może być mniejsza niż 2 cm.
Skutek nałożenia tynku renowacyjnego w warstwie grubości 1 cm pokazuje fot. 4.

Nakładając tynk renowacyjny warstwami w jednym przejściu, nakładamy zawsze nie mniej niż 1 cm. Przy nakładaniu powierzchni tynku nie wolno wygładzać (można ją jedynie delikatnie zatrzeć), aby nie zamknąć porów i nie zmienić dyfuzyjności. Jest to generalnie jeden z najczęściej popełnianych błędów.

Delikatne zatarcie zapobiega ponadto powstawaniu rys skurczowych. Natomiast silne zacieranie „na gładko” prowadzi do koncentracji spoiwa na powierzchni tynku i powstawania rys.

Nie zawsze, ze względu np. na uziarnienie kruszywa, udaje się uzyskać wymaganą gładkość powierzchni właściwego tynku renowacyjnego. Należy wtedy stosować specjalne szpachle przeznaczone do wygładzania powierzchni właściwego tynku renowacyjnego. Nie mogą one ograniczać paroprzepuszczalności właściwego tynku renowacyjnego i nie mogą być od niego mocniejsze. Wyżej wspomniane gładzie wchodzą najczęściej w skład systemu konkretnego producenta.

Oczywiście stosowanie gładzi nie jest obligatoryjne, powierzchnia tynku może być pokryta bezpośrednio odpowiednią farbą. Na powierzchnię tynków renowacyjnych nie wolno nakładać materiałów o niskiej paroprzepuszczalności (np. szpachli cementowych).

Szpachla pełni jeszcze jedną istotną funkcję, zwłaszcza gdy na jednej wydzielonej architektonicznie powierzchni mamy nowy tynk renowacyjny oraz, w górnej części ściany, stary, tradycyjny tynk. Inna jest wierzchnia faktura istniejącego tynku, inna też będzie faktura tynku renowacyjnego. Pozostawienie dwóch różnych powierzchni bez przeszpachlowania i pomalowania ich odpowiednią farbą spowoduje widoczną różnicę, zaburzającą efekt estetyczny. Szpachla umożliwia ujednolicenie powierzchni elewacyjnej tak, że po wykonaniu wymalowań otrzymujemy jednorodny wygląd elewacji.

Bardzo istotne są odpowiednie przerwy technologiczne. Przy nakładaniu tynków renowacyjnych (podkładowego, właściwego) w kilku warstwach, kolejną można nakładać dopiero po wyschnięciu i wysezonowaniu poprzedniej. Szybkość schnięcia przyjmuje się następująco: 1 mm grubości na 1 dzień (w normalnych warunkach – +20°C i wilgotność względna powietrza 60%). Dotyczy to przerwy technologicznej pomiędzy każdą warstwą nakładanego systemu. Natomiast po nałożeniu półkryjacej obrzutki dalsze prace należy wykonywać tak szybko, jak to jest technologicznie możliwe (natychmiast po dostatecznym stwardnieniu obrzutki).

Niedopuszczalne jest stosowanie jakichkolwiek materiałów na bazie gipsu na powierzchniach otynkowanych lub stykających się z tynkiem renowacyjnym. Obsadzenia gniazdek, włączników, kratek wentylacyjnych, mocowania przewodów itp. można wykonywać tylko za pomocą szybkowiążących zapraw na bazie cementu.

Nałożony tynk należy chronić przed zbyt szybkim schnięciem czy przesuszeniem. Pod tym względem tynki renowacyjne zachowują się tak, jak zwykłe tynki. Podobny jest też, choć bardziej rozłożony w czasie, proces wiązania. Jeżeli zachodzi konieczność, tynk można zazbroić, np. siatką Rabitza (ale odporną na korozję).

Prowadząc prace wewnątrz budynków, szczególnie w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności (np. piwnicach), należy zadbać o odpowiednią wentylację. Zaniedbanie tego prowadzi w konsekwencji do zaburzeń wiązania tynku. Zaobserwowano, że tynk wiązał, natomiast nie wysychał do końca. Tynk nie nabierał zatem właściwości hydrofobowych, co prowadziło nawet do krystalizacji soli na powierzchni tynku i porażenia biologicznego. Nie świadczy to oczywiście o nieskuteczności tynku, przyczyn takiego stanu rzeczy szukać trzeba raczej gdzie indziej.

Aby uniknąć opisanych wyżej zjawisk, należy zapewnić tynkowi odpowiednie warunki wiązania i twardnienia, np. przez poprawienie wentylacji, tak aby względna wilgotność powietrza nie przekraczała 70%. Szkodliwe czy wręcz niebezpieczne może być zastosowanie tynków renowacyjnych w bezpośrednim sąsiedztwie polichromii czy elementów dekoracyjnych wykonanych z porowatych materiałów.

Kwestia wykonania wymalowań zwykle nie stanowi problemu w momencie wykonywania tynków renowacyjnych, lecz po kilku latach, przy odnawianiu powierzchni. Specyficzne właściwości tynków renowacyjnych (dyfuzyjność) wymagają stosowania tylko i wyłącznie paroprzepuszczalnych farb wapiennych (tego typu farby nie mogą być jednak stosowane bezkrytycznie), krzemianowych lub silikonowych. Rodzaj farby podany jest w technologii robót, dlatego rzadko zdarza się na tym etapie zastosowanie nieodpowiednich farb. Co innego np. w przypadku remontu pomieszczeń.

Należy podkreślić, że zastosowanie farb o zbyt dużym oporze dyfuzyjnym spowoduje odparzenia i odpadanie nie tylko wymalowań, ale i tynków. Dlatego, jeżeli wykonawca udziela gwarancji na wykonane roboty renowacyjne, w jego interesie jest wpisanie w warunki gwarancji szczegółów dotyczących możliwych do zastosowania warstw wykończeniowych. Podobny efekt (uszkodzenie i odparzenie tynków) może wywołać nie tylko obłożenie powierzchni tynku płytkami ceramicznymi, ale i przyklejenie tapet.

Trzeba pamiętać, że tynki renowacyjne stosuje się przy obciążeniu kapilarnie podciągania wilgocią oraz wilgocią higroskopijną, najczęściej jako tzw. środki flankujące po wykonaniu wtórnych izolacji. Pozwalają one na uzyskanie suchej powierzchni ściany, o ile warunki cieplno-wilgotnościowe pozwoliły na wyschnięcie samego tynku. A krytyczne warunki cieplno-wilgotnościowe występują przede wszystkim podczas renowacji pomieszczeń piwnicznych, choć nie musi to być regułą.

Błędem jest także traktowanie tynków renowacyjnych jako izolacji przeciwwilgociowej i przeciwwodnej. Tynk renowacyjny z samego założenia nie jest materiałem szczelnym, nie może być zatem stosowany w gruncie, a nawet nie powinien stykać się z gruntem. Należy pozostawić tam szczelinę. Jest to, wbrew pozorom, dość poważny i bagatelizowany problem, prowadzący czasami do zniszczeń nałożonych na właściwy tynk renowacyjny gładzi i/lub powłok malarskich (fot. 5).

Literatura

1. WTA, „Merkblatt 2-9-20/D Sanierputzsysteme”.
2. PN-EN 998-1:2016-12, „Wymagania dotyczące zaprawy do murów – Część 1: Zaprawa do tynkowania zewnętrznego i wewnętrznego”.
3. WTA „Merkblatt 4-5-99 Beurteilung von Mauerwerk. Mauerwerkdiagnostik“.
4. WTA „Merkblatt 4-11-02 Messung der Feuchte von mineralischem Baustoffen“.
5. M. Rokiel, „Poradnik Hydroizolacje w budownictwie”, wyd. III, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019.
6. M. Rokiel, „Renowacje obiektów budowlanych. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót”, wyd. II, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!